Ný lög um gjaldeyrisviðskipti vekja spurningar

Nýtt frumvarp til breytinga á lögum um gjaldeyrismál vekur ýmsar spurningar.  Greinilega er verið að koma í framkvæmd stefnu sem mótuð var í samvinnu við Alþjóða gjaldeyrissjóðinn, og er ætlað að koma í veg fyrir hraða veikingu krónu sem yrði þegar "hræddu peningarnir" hyrfu úr landi.  Reynt er að "opna" fyrir gjaldeyrisviðskipti vegna inn- og útflutnings vöru og þjónustu (sem AG kallar current account), en "loka" fyrir flæði vegna fjármagnsflutninga (sem AG kallar capital account). Tilgangurinn sem helgar meðalið er að krónan styrkist fremur en veikist og að viss stöðugleiki náist áður en opnað er fyrir fjármagnsflutninga.

Þetta kallar á ýmsar spurningar.  Sú fyrsta og augljósa er sú, hvort ekki sé með þessu aðeins verið að fresta vanda, en ekki leysa hann.  Hræddu peningarnir þurfa að komast út þótt síðar verði, og munu ávallt hafa áhrif til veikingar krónu.  En það má vera að frestur sé á illu bestur.

Í öðru lagi má spyrja hvort þessi aðgreining í opnun og lokun sé í reynd framkvæmanleg.  Það hlýtur að vera mjög sterk tilhneiging fyrir hræddu krónurnar að slæðast með í gjaldeyriskaupum innflytjenda, og til að draga úr gjaldeyrisskilum útflytjenda.  Viðkomandi hafa gagnkvæman hag af slíku og reynslan sýnir að erfitt er að eiga við slíka stöðu með sovésku eftirliti og refsingum eins og til virðist standa.

Í þriðja lagi er óljóst hversu víðtæk höftin eiga að vera, og eins og alltaf með höft, eru jaðrarnir erfiðir viðureignar.  Munu fyrirtæki geta greitt af og/eða tekið ný erlend lán? Munu erlendir starfsmenn sem starfa á Íslandi geta greitt af erlendum húsnæðislánum sínum og sent peninga heim til sín?  Munu erlendir fjárfestar sem setja peninga í innlend verkefni geta tekið arð og söluhagnað til baka?  Mun nokkur erlendur aðili þora að kaupa íslensk skuldabréf eða aðra fjármálagerninga næstu áratugina?

Loks verður athyglisvert að sjá hvort stjórnvöld komast yfirleitt upp með þessa lagasetningu þegar á reynir fyrir dómstólum, innlendum og erlendum.  Gjaldeyrishöft eru andstæð EES-samningnum, grunnreglum OECD og reyndar einnig stofnsáttmála Alþjóða gjaldeyrissjóðsins.  Vissulega er gert ráð fyrir neyðarrétti en það er engan veginn augljóst að slíkt eigi við um Ísland, hér er ekki stríðsástand eða náttúruhamfarir heldur er einfaldlega verið að velja eina pólitíska leið fremur en aðra út úr stöðu sem við komum okkur sjálf í.  Aðrar leiðir hefðu til dæmis getað verið upptaka annarrar myntar og/eða hraðinnganga í ESB.

Svo ég endurtaki eins og Kató gamli: við hefðum átt að vera komin inn í ESB fyrir löngu, t.d. með Svíum og Finnum.  Að þverskallast í því máli, sem einkum er á ábyrgð Sjálfstæðisflokksins, er meðal stærstu mistaka lýðveldissögunnar.

Hugmyndir Vilmundar eru ennþá ferskar og róttækar

Laugardaginn 15. nóv. sl. hélt ég fyrirlestur á fundi í Iðnó, um það hvort hugmyndir Vilmundar Gylfasonar heitins ættu erindi í umræðuna í dag.

Vilmundur sá glögglega brestina í flokkakerfinu og í því hvernig fólk er valið til ábyrgðar. Hann setti fram róttækar tillögur til breytinga á grunni stjórnskipunarinnar.

Í fyrsta lagi vildi Vilmundur og flokkur hans, Bandalag jafnaðarmanna, boða til sérstaks stjórnlagaþings sem ætlað var að endurskoða stjórnarskrá lýðveldisins og færa hana til nútímahorfs. Til þessa þings yrði kosið í sérstökum kosningum, enda eru starfandi stjórnmálamenn ekki rétta fólkið til að ákveða sjálfu sér ramma.

Í öðru lagi lagði Vilmundur til að kjördæmaskipting yrði afnumin og að kosið yrði til Alþingis í einu kjördæmi. Með því væri dregið úr gæslu sérhagsmuna á kostnað heildarhagsmuna, og hugsunarhætti um hlutverk alþingismanna breytt, þannig að þeir væru til þess kosnir að setja landinu rammalöggjöf en ekki að ganga erinda „sinna“ kjósenda sérstaklega.

Í þriðja lagi setti Vilmundur fram nýstárlegar hugmyndir um breyttan kjörseðil þar sem kjósendum væri heimilt að deila atkvæði sínu á einstaklinga óháð framboðslistum ef þeir óskuðu. Prófkjör og kosningar færu þá fram samtímis. Þessi hugmynd ein og sér myndi gerbreyta því á hvaða forsendum einstaklingar byðu sig fram til þings, og draga verulega úr valdi flokkanna.

Í fjórða lagi vildi Vilmundur kjósa forsætisráðherra beinni kosningu, samhliða en óháð kjöri til þings. Forsætisráðherra myndi svo velja með sér ráðuneyti, og yrði í því að hafa í huga að stjórn hans nyti nægjanlegs fylgis á Alþingi. Kjósendur væru þannig að velja þann framkvæmdastjóra og ráðuneyti sem þeir treystu best, en létu ekki flokkunum og Alþingi það eftir. Þetta er líkt því sem þekkist frá Bandaríkjunum.

Það er full ástæða til að rifja upp þessar aldarfjórðungs gömlu hugmyndir, því þær taka á ýmsum helstu og dýpstu rótum þess vanda sem við er að etja á Íslandi um þessar mundir.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Erindi um hugmyndir Vilmundar

Þorgerður Katrín afkóðuð

Líkt og til var heil fræðigrein, Kremlólógía, sem gekk út á að ráða í blæbrigði í orðalagi sovéska kommúnistaflokksins, þarf að beita greiningu á texta frá forystumönnum Sjálfstæðisflokksins.

Hér á eftir fara orð Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur varaformanns flokksins, eftir að tilkynnt var um nýja Evrópunefnd og flýtingu landsfundar:

„Við erum í breyttum heimi og við höfum ávallt talað um það að við þurfum að fara þá í kalt hagsmunamat."

Sem sagt, það hefur ekki verið hagsmunamat sem hefur ráðið ESB afstöðunni hingað til, heldur þjónkun við kenjarnar í Davíð, sem sagan segir að hafi tekið upp andstöðu við Evrópuþróunina eftir að hafa hitt Margréti Thatcher.

"Við þurfum alltaf að hugsa fyrst og fremst um hag þjóðarinnar og það erum við að gera.“

Af hverju þarf að taka það sérstaklega fram?  Vegna þess að hingað til hefur einmitt ekki verið hugsað um hag þjóðarinnar heldur meintan hag þröngra hagsmunahópa?

Hún segir að það sem bíði Sjálfstæðismanna nú sé að virkja allan flokkinn.

Með öðrum orðum, aðeins hluti hans hefur verið virkur hingað til, sá hluti sem er andvígur ESB aðild.

„Við erum að virkja okkar grasrót. Við viljum fá alla með okkur í lið í flokknum sem hafa verið að tjá sig."

Eða, við höfum hingað til ekki hlustað á grasrótina og þá sem hafa tjáð sig, en við ætlum að hysja upp um okkur og gera það núna.

"Við erum ekkert að leyna því að það hafa verið skiptar skoðanir innan flokksins og við vilum fá alla með okkur í þá vinnu sem framundan er. Við viljum gera þetta gegnsætt og fá til liðs við okkur bestu menn á viðkomandi sviði til þess að niðurstaðan geti orðið þannig að fólk geti orðið ásátt um þær tillögur sem að verða lagðar fram,“ sagði Þorgerður Katrín.

Þýðing: Hingað til hefur stefnumótunin verið ógegnsæ og ekki hefur verið tekið mark á okkar bestu mönnum á viðkomandi sviði, heldur hefur kenjunum í Davíð verið fylgt í blindni.  Þetta hefur valdið ósætti í flokknum.

En batnandi mönnum er best að lifa, og vonandi kemst Sjálfstæðisflokkurinn að skynsamlegri niðurstöðu í Evrópumálum, þó verulega miklu fyrr hefði verið.

Lykillinn að Icesave málinu

Lykillinn að Icesave umræðunni liggur í þessu stöplariti frá fyrrum stjórnendum Landsbankans:

 

Landsbankinn átti sem sagt 4.400 milljarða á móti innlánum (og veðtryggðri fjármögnun) sem voru 2.200 milljarðar - þar með talin innlend innlán og Icesave.

Með neyðarlögunum voru innlánin gerð að forgangskröfum í bú Landsbankans, þannig að ef eignirnar reynast vera a.m.k. 2.200 milljarða virði, fá innlánseigendur sitt fé fyrir rest.

Verkefnið er tvískipt.  Í fyrsta lagi þarf að ná inn 2.200 milljörðum fyrir eignir sem um mitt ár voru bókfærðar á 4.400 milljarða.  Vandinn þar er sá að lánasafn bankans er fremur ófagurt, og skuldarar "the usual suspects" á borð við Baug, Icelandic, Eimskip, Teymi og önnur skuldafjöll.  En þótt mikið sé um arfa eru skárri grös inni á milli, og það hlýtur að vera hægt að ná saman talsverðum verðmætum úr eignasafninu ef vel er á haldið.

Í öðru lagi er ljóst að þetta ferli tekur tíma, meðan innistæðueigendur vilja fá sitt fé strax.  Því þarf að brúa millibilið með lántöku milligönguaðila - þartilgerðs sjóðs - sem greiðir innistæðueigendum og yfirtekur jafnframt kröfu þeirra á þrotabúið.

Til að sættast við Breta og Hollendinga þarf að gera tvennt: 1) að ná samkomulagi um að þeir og/eða aðrir (IMF?) láni þartilgerða sjóðnum þá upphæð sem greiða þarf innistæðueigendum; 2) að ákveða hvernig með skuli fara ef eitthvað vantar á endanum upp á að sjóðurinn fái til baka úr þrotabúinu þá upphæð sem hann fékk að láni.  Varðandi (2) þá kemur til greina að íslenska ríkið deili tapinu í einhverjum hlutföllum með öðrum ríkjum, og/eða endurgjaldi með hlutabréfum í nýju bönkunum.  Slíkt tap lægi í fyrsta lagi fyrir eftir nokkur ár (við slit þrotabúsins) og mætti greiða niður á lengri tíma.

Þetta er lykillinn að Icesave málinu og ég trúi ekki öðru en að hægt sé að ná samkomulagi um lendingu sem teljist viðsættanleg fyrir alla aðila í stöðunni.

Ofhitnunin var augljós

Hér er graf yfir peningamagn í umferð (M1, M2 og M3) sl. átta ár skv. gögnum frá Seðlabankanum:

Athyglisvert er hið gríðarlega stökk sem verður um og upp úr áramótum 2006-2007.  Í febrúar 2007 verður "litla kreppan" þar sem krónan veikist og erlendar greiningardeildir lýsa ítrekuðum efasemdum um íslenska hagkerfið.  Peningamagnið heldur samt áfram að vaxa hröðum skrefum, m.a. vegna jöklabréfa, og langtum hraðar en landsframleiðsla.

Hafa verður í huga að ávöxtunarkrafa til fjármuna í ISK var á þessum tíma a.m.k. 13-15%.  Segja má að bankarnir hafi mátt hafa sig alla við að koma hinu sívaxandi peningamagni í vinnu, sem hefur beinlínis kallað á aukna áhættusækni (gírun).  Öðruvísi var ekki unnt að skila 13-15% ávöxtun, jafnvel þótt nafnávöxtun væri.  (Hinn möguleikinn var að stíga út úr dansinum, eins og ábyrgir bankamenn áttu að gera, en hlutabréfamarkaðurinn hefði refsað fyrir það!)

Jafnvel fyrir amatörhagfræðing eins og mig er kýrskýrt af þessu grafi að þenslan og veislan í krónunni gat ekki haldið áfram til lengdar.  Það var stærðfræðilega ómögulegt, hvað þá hagfræðilega eða raunverulega.

Hvað voru þeir sem báru ábyrgð á efnahagsmálum og peningamálastefnu, og þáðu laun fyrir að reikna út, spekúlera í, og bregðast við þessum tölum, að hugsa?

Heykvíslar á lofti

Ég hef aðeins verið að læsa saman hornum við Egil Helgason undanfarið, í athugasemdum á bloggi hans Silfri Egils.  Bloggið atarna hefur verið nokkurs konar þéttipunktur þeirra óánægjuafla sem vilja "réttlæti heykvíslanna".  Heimssýnin þar er sú að íslenskt viðskiptalíf hafi verið rotið í gegn og glæpir og fjárdráttur grasserað hvarvetna, og að hrunið sé þessu að kenna.  Réttast sé að frysta eða taka eignir "auðmanna" (utan dóms og laga), stinga þeim í fangelsi o.s.frv.

Dæmi um svipaðan hugsunarhátt hafa farið hátt í umræðu undanfarinna daga, þar sem fjölmiðlar og blogg hafa slegið upp fréttum á borð við:

• "Bankarnir felldu gengið", þar sem átt var við skiptasamninga viðskiptavina bankanna með og móti krónu, oftast í þeim tilgangi að verja erlendar skuldir gegn gengistapi;
• "Afskrifuðu 50 milljarða  skuldir æðstu stjórnenda Kaupþings", þar sem átt var við áréttingu stjórnar Kaupþings um að stjórnendur og starfsfólk sem fengið hafði lán til kaupa á hlutafé í bankanum bæri ekki ábyrgð á skuldinni umfram verðmæti veðsins, þ.e. hlutafjárins;
• "Hundrað milljörðum skotið undan", þar sem átt var við leka út úr Kaupþingi um að fundist hefðu milljarða "dularfullar" millifærslur út úr bankanum, en skilanefnd áréttaði síðan að ekkert óeðlilegt hefði fundist í rannsókn sem stæði yfir.

Kannski er þessi æsingsumræða skiljanleg á þessu stigi máls.  En mættu ekki fjölmiðlar og ofurbloggarar íhuga að í mörgum ef ekki flestum þessara tilvika eru ýmsar efnislegar skýringar,  röksemdir og lagaheimildir að baki?  Í andrúmslofti dagsins eru margir ráðvilltir, reiðir og sárir, og það gerir beinlínis skaða að vaða fram með ásakanir um stórkostlegt glæpsamlegt athæfi og fjárdrætti nema búið sé að kanna málið til nokkurrar hlítar.

Aðdraganda hrunsins þarf að rannsaka gaumgæfilega, refsa fyrir lögbrot og draga stjórnmála- og embættismenn til lýðræðislegrar ábyrgðar.  En "réttlæti heykvíslanna" er ekki gott réttlæti, og gerir aðeins illt verra.  Þessi tegund umræðu beinir einnig sjónum frá raunverulegum orsökum vandans, sem liggja í hagstjórn, fjármálaeftirliti og peningamálastefnu undanfarinna ára, sem kynti undir óhóflegri áhættusækni bankanna.

Til hamingju...

... Bandaríkjamenn, og jarðarbúar allir, með glæsilega kosningu Baracks Obama sem 44. forseta Bandaríkjanna.

Breytingar liggja í loftinu.  Sundrungar- og mannfyrirlitningarstefnu George W. Bush hefur verið kastað á öskuhauga sögunnar.  Nú er nýtt upphaf; við lifum á sögulegum tímum.

YES WE CAN!

Á að handvelja hverja eigi að skera úr snörunni?

Forsætisráðherra mun hafa sagt á aðalfundi LÍÚ að tap útgerða vegna framvirkra samninga um sölu á gjaldeyri standi nú í 25-30 milljörðum króna og að það sé "mál sem þurfi að leysa".

Þrennt er við þetta að athuga.

• Í fyrsta lagi er ekki um eiginlegt tap að ræða, heldur hafa útgerðirnar að eigin frumkvæði selt gjaldeyristekjur sínar fram í tímann á tilteknu (föstu) gengi krónu.  Nú hefur krónan veikst en vegna samninganna fá útgerðirnar ekki þann ávinning í vasann.  Ef krónan hefði styrkst hefðu útgerðirnar að sama skapi ekki tapað á styrkingunni.  Svona framvirkir samningar eru dæmigerðir fyrir þær æfingar sem íslensk fyrirtæki þurfa að leggja á sig vegna krónunnar.
• Í öðru lagi sitja þessir framvirku samningar eftir í gömlu bönkunum samkvæmt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, sem féll frá því að flytja afleiðusamninga yfir í nýju bankana.  Það er ekki hægt að taka þessar eignir (kröfur) af þrotabúum gömlu bankanna án þess að ganga með því á rétt kröfuhafa, nema ríkið ætli sér að bæta þrotabúunum upp tapið.
• Í þriðja lagi er fullkomlega óeðlilegt að ríkisvaldið hugsi sér að handvelja tiltekna atvinnugrein og jafnvel tiltekin fyrirtæki, og bæta þeim upp tap sem önnur fyrirtæki og aðrir sem gert hafa afleiðusamninga þurfa að sitja uppi með.  Það stenst ekki jafnræðisreglur og sendir mjög vond skilaboð um ábyrgð stjórnenda á gerðum sínum.

Það væri ekki verra ef fjölmiðlar og aðrir fylgdu því betur eftir hvað nákvæmlega liggur að baki þessum orðum forsætisráðherra. Að mínu mati væri 25-30 milljörðum mun betur og skynsamlegar varið til hjálpar skuldsettum heimilum og fyrirtækjum, en ekki til að færa útgerðarfyrirtækjum ábata af veikingu krónunnar, sem þau sömdu sjálf af sér.

Útgerðir töpuðu á gengisvörnum

Útvarpsviðtal um sprota, nýsköpun, ESB og fleira

Ég var í viðtali hjá Hjálmari Sveinssyni á Krossgötum á Rás 1 í gær, laugardag.  Þar var spjallað um sprotafyrirtæki, umhverfi nýsköpunar, hlutverk ríkisins, evru, ESB og fleira.

Vefupptaka er hér og viðtalið við mig er síðast í þættinum, byrjar í kring um 70% markið.

Fernar hugrenningar

Í fyrsta lagi: Mikil þökk sé Færeyingum fyrir þeirra óbilandi vinarhug og hjálpsemi.

Í öðru lagi: Stelpurnar okkar eru miklu betri en strákarnir okkar í fótbolta.  Björk er með miklu betri hugmyndir og flottara frumkvæði í atvinnumálum en strákarnir, sem dettur ekkert annað í hug en fleiri álver.  Og konurnar eru búnar að taka yfir bankana (ókei, tvo af þremur, en kona hafnaði þeim þriðja).  Eigum við kallarnir ekki bara að taka okkur frí næstu árin?

Í þriðja lagi: Það verður að segjast, að íslensku bankastjórarnir og bankaeigendurnir voru rosalega vondir í að reka banka.  Það er með ólíkindum að menn hafi lánað svona svaðalega mikla peninga í spilaborgirnar, í löngum runum: Fons, Stoðir, Eimskip, Atorka, 365, Baugur, Nýsir...  Og ekki bara fyrirtækjunum, heldur eigendum þeirra líka, jafnvel heilu eignarhaldskeðjunum. Alvöru bankamenn sem kunna sitt fag taka bara ekki svona áhættur.  Bankastarfsemi gengur út á að dreifa áhættu.  Okkar bankamenn voru í því að þjappa saman áhættu uns úr varð krítískur massi og kjarnaklofnun hófst (sbr. kjarnorkusprengju).  Þeir hljóta að hafa verið sofandi í Bankarekstri 101.

Í fjórða og síðasta lagi: Fyrirtækjarekstur er sviti og púl, það borgar sig ekki að stytta sér leið, og góðir hlutir gerast á löngum tíma.  Við skulum hafa það í huga við uppbyggingu nýs, sjálfbærara og endingarbetra atvinnulífs.