Hvað ber að gera?

Á árum áður sótti ég flokksþing Alþýðuflokksins, blessuð sé minning hans, og einu sinni var ég nokkurs konar ritstjóri draga að ályktunum sem lagðar voru fyrir þingið.  Þá fékk ég texta frá undirbúningsnefndum og samræmdi umbrot, stafsetningu og málfar.  Oft var þessi texti voðalega þunnur þrettándi eins og gjarnan vill verða hjá stjórnmálamönnum.  Þar var "stefnt að" og "lagt áherslu á" margt og einkum að vera góðir við börn og gamalmenni, að því ólöstuðu vitaskuld.  Mig grunar að sáttmáli nýrrar stjórnar sé skrifaður á svona pólitísku loðmullumáli og eflaust vill nó-nonsens náungi eins og Sigmundur Davíð Gunnlaugsson sjá meira kjöt á beinunum.  Lái ég honum það ekki.

En hvað þarf að vera í sáttmálanum?

• Í efnahagsmálum þarf að sjálfsögðu að fá faglega stjórn í Seðlabankann og maður á borð við Má Guðmundsson myndi gefa okkur nauðsynlegan trúverðugleika.
• Forgangsmál er að kortleggja erlenda fjárfesta sem fastir eru í krónunni og semja við þá um útgönguleiðir, annað hvort með kaldri sturtu (rífa plásturinn af) eða hægari aðferðum.  Ef nota þarf AGS lán til að greiða þeim gjaldeyri, þá verður svo að vera. Gjaldeyrishöftum verði strax aflétt í kjölfarið.
• Ganga þarf með hraði frá skiptingu milli gömlu og nýju bankanna og láta nýju bankana taka erlendar skuldir heimila og fyrirtækja yfir í krónu.  Síðan er gefið út skuldabréf frá nýju bönkunum yfir í þá gömlu fyrir mismun yfirtekinna eigna og skulda, þannig að gjaldeyrisjöfnuður nýju bankanna sé á sléttu.
• Þá þarf að leggja nýju bönkunum til vænan skammt af eigin fé með því að prenta krónur.  Rætt hefur verið um 10% en ég held að skynsamlegt sé að það sé meira, jafnvel 15-20%.  Eins og kunnugt er gera bankar sirka 10 krónur í lánsfé úr hverri 1 krónu í eigin fé, og ekki veitir af.
• Svo þarf að lækka vexti niður í nánast ekkert, sbr. Bandaríkin.
• Bankarnir þurfa að fá umboð skv. skýrri aðferðafræði til að endursemja um og/eða afskrifa hluta skulda (eða setja inn í "afskriftasjóð"), án þess að hlustað sé á væl um að "afskrifa skuldir auðmanna".  Atvinnulífið verður að komast í gang, fyrirtækin verða að starfa, einhver verður að stjórna þeim og hafa hvata af góðum rekstri, og fólk verður að hafa vinnu.
• Skorin verði niður fita í ríkisrekstri en nauðsynlegar almannatryggingar, heilbrigðisþjónusta og skólakerfi látið að mestu í friði.
• Krónur verði prentaðar ef þarf til að standa undir óskertum atvinnuleysisbótum, vaxtabótum og öðrum lykil-jöfnunarfærslum í samfélaginu.
• Stjórnlagaþing endurskoði stjórnarskrá, aðskilji betur valdþætti og leyfi persónukjör til þings þvert á flokkslista. Stjórnarskrá verði breytt í næstu kosningum til undirbúnings ESB aðildar í kjölfar þjóðaratkvæðagreiðslu þar um.

Markmið þessara aðgerða er (a) að lágmarka skaðann á raunhagkerfinu, þ.e. hagkerfi vöru og þjónustu í íslenskri krónu, sem þrátt fyrir allt er lítið og yfirsjáanlegt og því hægt að handstýra nánast frá mánuði til mánaðar; og (b) að bæta lýðræðið og stjórnkerfið í ljósi reynslunnar.

Og svo verði að sjálfsögðu tryggð festa og sýn til framtíðar með því að sækja um aðild að ESB og stefna inn í evruna.

Eignafrysting og lögfræði

Var að lesa grein Álfheiðar Ingadóttur þingkonu VG í Mogganum í morgun og fannst lögfræðin dálítið vefjast fyrir henni eins og fleirum í umræðunni um eignafrystingu "auðmanna" og ábyrgð.

• Það þarf að gera greinarmun á einkaréttarlegri ábyrgð og refsiréttarlegri ábyrgð.  Álfheiður vitnar í málaferli nafna míns Bjarnasonar gegn stjórn Glitnis vegna mismununar hluthafa, þegar bankinn keypti bréf af Bjarna Ármannssyni á hærra verði en gerðist á markaði, og hneykslast á FME og efnahagsbrotadeild og fleirum fyrir að hafa ekki gripið inn í það mál.  Þar var um að ræða brot (skv. héraðsdómi) á ákvæðum hlutafélagalaga um bann við mismunun hluthafa (76. gr. laga nr. 2/1995).  Það er ekki refsiréttarbrot.  Sama gildir um alls kyns gjörninga sem bankarnir lögðust í á síðustu vikum sínum: ef ekki er um að ræða fjárdrátt eða stuld, heldur einfaldlega vondar viðskiptaákvarðanir, þá heyra þær ekki undir refsirétt - hvort sem mönnum líkar betur eða verr.  Hluthafar og lánardrottnar gætu á hinn bóginn átt einkaréttarlegar skaðabótakröfur á bankann, stjórn hans og/eða stjórnendur, ef þeir hygluðu stórum hluthöfum á kostnað annarra eða brugðust í því að gæta hagsmuna félagsins með tilhlýðilegum hætti. (En reyndar er bannað að fara í mál við gömlu bankana skv. neyðarlögunum!)
• Eðli hlutafélags er að eigendur þess, hluthafarnir, bera aðeins ábyrgð á félaginu með hlutum sínum í því.  Þetta er lánardrottnum og öðrum fullkunnugt um þegar þeir ákveða að lána félaginu eða eiga við það viðskipti, og er ástæða þess að hlutafélögum er gert að einkenna sig með skammstöfuninni hf.  Það er því ekki unnt að sækja meintar skaðabætur vegna reksturs bankanna til hluthafa þeirra.  Það er hægt að draga stjórnarmenn persónulega til ábyrgðar en ekki hluthafana sem slíka.  Það er því afar hæpinn lagafótur fyrir því að kyrrsetja eigur hluthafa vegna þess sem kann að hafa gerst innan hlutafélags - hvort sem mönnum líkar betur eða verr.
• Og svo er lífseigur misskilningurinn sem ég hef áður fjallað um í bloggi, að ríkið eða almenningur beri beina ábyrgð á skuldum eða skuldbindingum gömlu bankanna.  Svo er ekki, fyrir utan Icesave sem gerði út á Tryggingasjóð innstæðueigenda eins og kunnugt er.  Tap af kjánalegum ákvörðunum í Kaupþingi og Glitni bitnar harðast á hluthöfum bankans (sem tapa öllu sínu), og næstharðast á lánardrottnum (sem tapa næstum því öllu sínu).  Vissulega eru Seðlabanki og lífeyrissjóðir í þessum hópi og óbeint tap almennings er gríðarlegt.  En því miður hefðu bankarnir hrunið hvort sem er, þeir voru dauðadæmdir í þessari stærð með engan lánveitanda til þrautavara í erlendum gjaldeyri.  Og, sannast sagna, telja jafnvel milljarðatugir aðeins í brotum úr prósenti í skilum þrotabúanna til lánardrottna.  Skaðinn var skeður - hvort sem mönnum líkar betur eða verr.

Þrátt fyrir reiðina, sem er skiljanleg, verður að leyfa réttarríkinu að hafa sinn gang.  Rannsóknir á refsiréttarbrotum verða að fara fram með öruggum hætti þannig að þær spillist ekki af óvönduðum vinnubrögðum eins og dæmi eru um.  Rannsóknanefndin nýstofnaða, sem ætlað er að gera upp við hrunið að öðru leyti en því sem heyrir undir refsirétt, verður vonandi eins og sannleiksnefndin sem reyndist vel í Suður-Afríku.  Aðalatriðið er að fá fram rétta heildarmynd af því sem gerðist og siðferðilegt uppgjör í kjölfarið.  En tilraunir til afturvirkra lagabreytinga, eða eignafrysting án þess að rökstuddur grunur um brot á gildandi lögum liggi fyrir, enda bara með skömm fyrir Hæstarétti eða Mannréttindadómstóli Evrópu, og það ætti þingmaðurinn Álfheiður Ingadóttir að vita.

Getum við prentað peninga?

Ég hét sjálfum mér því fyrir skemmstu að koma mér upp meiri þekkingu á peningahagfræði en formaður bankaráðs Seðlabanka Íslands.  Nú hef ég lesið og meðtekið nokkrar síður um málefnið á Wikipediu og tel markmiðinu hafa verið nokkuð örugglega náð.

Ein af grundvallarsetningum peningahagfræðinnar (Quantity Theory of Money) lítur svona út:

M * V = P * Q

Eða, á "mannamáli": peningamagn í umferð (M) margfaldað með veltuhraða peninganna (V), er jafnt verðlagi (P) margfölduðu með magni undirliggjandi gæða (vöru og þjónustu) sem skipta um hendur í hagkerfinu (Q).

Þetta á ekki að vera nákvæm stærðfræði, frekar en flest annað í hagfræði.  Kenningin segir þó t.d. að ef peningamagn í umferð tvöfaldast, ætti verðlag einnig að tvöfaldast, að öðru óbreyttu.  Þetta er fræg ályktun Miltons Friedmans og fleiri um að verðbólga sé fyrst og fremst peningalegt fyrirbæri.

Ef setningunni er beitt á íslenska hagkerfið fyrir hrun kemur í ljós að peningamagn í umferð (M) var mjög mikið, verðlag (P) var fremur lágt vegna sterkrar krónu, raunverðmæti í hagkerfinu (Q) voru lítil miðað við peningamagnið, og þá fæst sú niðurstaða að veltuhraði peninga (V) hljóti að hafa verið mjög lágur (V=P*Q/M).  Það getur reyndar staðist ef maður gefur sér að mikill hluti peninga hafi verið bundinn utan við raunverðmæti í hagkerfinu, þ.e. í eignarhaldspýramídum, jöklabréfum og öðrum skuldabréfum.

Núna eftir hrun viljum við væntanlega halda Q (magni vöru og þjónustu) eins ósköðuðu og hægt er. Við viljum líka halda P stöðugu, því við viljum ekki verðhjöðnun, þ.e. lækkandi P, þar sem hún hefur mjög óæskileg áhrif á fjárfestingu og áhættusækni - þá geyma allir peninga undir koddanum.  V er óljósara og þarf örugglega að hækka frá því fyrir hrun til móts við minnkun M, en það hljóta að vera til "eðlileg" gildi á V úr öðrum hagkerfum sem hægt er að nota til viðmiðunar.  M (skilgreint vítt) hefur væntanlega minnkað talsvert við hrun bankanna, við brotthvarf veðlána Seðlabanka ("ástarbréfa") og töp í sjóðum og fyrirtækjum.

Þá er það stóra spurningin:  Hvað má og á peningamagnið (M) að vera mikið?  Með öðrum orðum: getum við, og ættum við að, hreinlega prenta peninga á réttum tímapunkti og dreifa þeim um hagkerfið með sem skilvirkustum hætti (framlag til eiginfjár nýrra banka, auknar vaxtabætur, hærri atvinnuleysisbætur, o.s.frv.)?  Ef séð væri fyrir endann á verðbólgu (þ.e. ef krónan helst stöðug) og jafnvel talin hætta á verðhjöðnun (að M*V færi lækkandi), væri þá rétt að auka peningamagnið fyrirfram, halda uppi Q og milda þar með áhrif kreppunnar?

Þessu verða alvöruhagfræðingar að svara; ég er kannski á villigötum, enda bara amatör og beturvitrungur sem er búinn að lesa nokkrar síður á Wikipediu.  En þó skárri en Halldór Blöndal.

Setjum rétt fólk á rétta staði

Það hefur aldrei verið jafn mikilvægt að vanda til stjórnar landsins eins og núna, næstu vikur og mánuði.  Að mínu mati þarf að líta á verkefnið með ferskum hætti, án kredda og fordóma.

Ég tel að fjármálaráðherra og viðskiptaráðherra eigi að þessu sinni ekki að velja úr röðum þingmanna, heldur verði fengið fagfólk í þessi störf.  Þá á ég við fólk með þekkingu á og reynslu af fjármálum, flóknum rekstri og verkstjórn, og sem nýtur trausts innan lands sem utan.  Með allri virðingu fyrir stjórnmálamönnum, þá eru það ekki endilega sömu hæfileikar sem þarf til framgangs í stjórnmálum og þeir sem lykilráðherrar þurfa að hafa núna á ögurstundu.  Einnig er líklegra til árangurs, og vænlegra til samstöðu, að framkvæmdavaldið sé að nokkru aftengt flokkapólitík meðan brotsjóirnir ríða yfir. 

Að sjálfsögðu á að velja nýja Seðlabankastjórn og jafnvel fækka bankastjórum niður í einn. Bankaráð Seðlabankans þarf að skipa að nýju, og að þessu sinni faglega færum ráðgjöfum, innlendum og erlendum, með bakgrunn í hagfræði, lögfræði og alþjóðaviðskiptum.  Bankaráðið yrði ríkisstjórn og Seðlabankastjóra til aðstoðar við hagstjórn, mótun peningamálastefnu, í gjaldeyrismálum, samskiptum við AGS, samningum við önnur ríki, og endurskipulagningu bankakerfisins.

Forsætisráðherra þarf að hafa tvo öfluga ráðgjafa: efnahagsráðgjafa (sem gæti jafnframt verið formaður bankaráðs Seðlabanka) og samskiptaráðgjafa.  Hinn síðarnefndi sjái til þess að þjóðin sé upplýst jafnóðum um áætlun stjórnvalda, verkefnin framundan, þær fórnir sem færa þarf, og framgang mála.  Aðeins með upplýstri þátttöku þjóðarinnar verður unnt að sigrast á vandanum.

Of lengi hefur íslensk pólitík og stjórnsýsla komist upp með viðvaningshátt, ófaglegheit, hroka, klíkuskap, smákóngaveldi og skjallbandalög.  Nú hefur þetta allt komið í bakið á þjóðinni með afdrifaríkum hætti.  Nýtt Ísland verður ekki byggt með sömu vinnubrögðum.

Hver tapaði á bixi Ólafs Ólafssonar og annarra slíkra?

Ég sé að margir misskilja eðli og afleiðingar hinna ýmsu ógegnsæju fjármálagjörninga sem leka út úr FME, skilanefndum og endurskoðunarstofum þessa dagana.

Það er greinilegt að alls kyns "krókódílar" voru í gangi sem gengu m.a. út á að kaupa hlutabréf og meira að segja skuldabréf gegn lánum og veðum í bréfunum sjálfum.  Bankarnir voru þarna í raun að fjármagna sjálfa sig, og halda uppi hlutabréfaverði og jafnvel eiginfjárhlutfalli.  Allt frekar sóðalegt, og augljós einkenni sjúkdómsins í hagkerfinu og viðskiptalífinu (en hvar var FME? á golfvellinum?)

Misskilningur númer 1 er að þetta bix bitni beinlínis á ríkissjóði eða öllum almenningi.  Bixið bitnar á (almennum) hluthöfum og kröfuhöfum gömlu bankanna, og þeir gætu hugsanlega átt gildar skaðabótakröfur á þrotabúin, fyrrverandi lykilstjórnendur og jafnvel stærstu eigendur ef þeim var hyglað á kostnað minni hluthafa.  Það er hins vegar óþarfi að óttast að ríkissjóður eða almenningur sitji uppi með reikninginn, hann er í þrotabúum bankanna og ríkið ber ekki ábyrgð á þeim. (Icesave Landsbankans er undantekningin, þar skiptir máli fyrir almenning að þrotabúið eigi sem mest upp í innlánin.  En Kaupþing og Glitnir er sem betur fer önnur saga.)

Misskilningur númer 2 er að bankarnir hafi hrunið út af svona krókódílum og svindliprettum.  Svoleiðis lagað er vitaskuld síst til bóta, en hagfræðingar (m.a. Willem Buiter, Annie Sibert, og Robert Wade) eru sammála um að íslenska bankakerfið hefði hrunið hvort sem er - jafnvel þótt ekkert svindl eða svínarí væri, og jafnvel þótt engin erlend krísa hefði komið til.  Bankarnir voru of stórir, peningamálastjórnin of slök, gjaldmiðillinn of lítill, og Seðlabankinn of óburðugur - hrunið var óumflýjanlegt þegar af þessum sökum.

Sem sagt: fókusinn á viðskiptalegu ábyrgðina má ekki valda því að pólitíska og embættislega ábyrgðin falli í skuggann; þar liggur ekki síst rót vandans.

Nýtt lýðveldi og hugmyndir Vilmundar

Um daginn skrifaði ég um 25 ára gamlar hugmyndir Vilmundar Gylfasonar um róttækar breytingar á stjórnkerfinu, sem eiga ekki síður við í dag en þá.  Svo virðist sem margt af þessu sé að festa rætur í umræðu dagsins og það er vel.

Í þessu sambandi langar mig að benda á góðan og tímabæran Krossgötuþátt á Rás 1 þar sem Hjálmar Sveinsson fjallar m.a. um Vilmund og hugmyndir Bandalags jafnaðarmanna, og fræg 17 mínútna þingræða Vilmundar er endurflutt - alveg mögnuð.

Jafnframt bendi ég á sérlega fína grein Jóns Kalmans Stefánssonar úr Fréttablaðinu 15. janúar sl., "Nýtt Ísland; nýtt lýðveldi".  Jón rekur orsakir vanda okkar réttilega til bresta í stjórnkerfinu og gallaðs lýðræðis.

Nýtt lýðveldi hlýtur að læra af mistökunum og verða reist á traustari stoðum en hið fyrra.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Erindi um hugmyndir Vilmundar Gylfasonar

Tíðindalaust í Seðlabankanum

Í viðskiptablaði Morgunblaðsins á fimmtudaginn var rætt við Eirík Guðnason seðlabankastjóra.  Þar viðhafði hann eftirfarandi ummæli, sem vöktu athygli mína:

"Það er sannarlega kominn tími til að skynja betur þörfina fyrir útlendinga að komast með peningana frá landinu," segir Eiríkur [...] um stöðu erlendra fjárfesta sem eru fastir með fjárfestingar sínar á Íslandi því þeir geta ekki skipt krónum yfir í erlenda mynt sökum gjaldeyrishafta.  Aðspurður segir hann ekki verið að ræða við þessa fjárfesta um hugsanlega útgöngu.  "Það er ekki verið að semja um það, nei." [leturbr. mínar]

Bíddu nú aðeins við.  Það eru 100 dagar frá hruninu, og Íslendingar búa við gjaldeyrishöft og manndrápsvexti, vegna einmitt þessara útlendinga sem sitja fastir með krónurnar.  Og Seðlabankinn "er ekki að ræða við þessa fjárfesta"(!) en - Guð láti gott á vita - það er að hans mati "sannarlega kominn tími til að skynja betur (!!) þörfina"!

Þessum mönnum er ekki viðbjargandi.

Kæri forsætisráðherra.  Það verður að skipta um þessa Seðlabankastjórn ekki seinna en strax.  Hún er svo gjörsamlega vanhæf, rúin trausti innanlands sem utan, og úti að aka, að það hálfa væri nóg fyrir tvo.

Svo legg ég til að sett verði saman aðgerðateymi 3-5 skuldabréfasérfræðinga úr bankakerfinu (já, úr gömlu bönkunum þess vegna) sem gangi í það mál að ræða við útgefendur og eigendur helstu krónustaða, kortleggi vandann, og leggi til lausnir á honum.  Til þessa hefði teymið 2-3 vikur.  Það mætti hugsa sér röð uppboða eða útboða á gjaldeyriskvótum, útboð á löngum kúlubréfum ríkissjóðs í evrum, prógramm um sérstök ríkisbréf í krónum með breytanleika í evrur við ákveðin skilyrði o.s.frv.  Í kjölfarið væri svo krónunni fleytt á ný, enda eru höftin byrjuð að leka eins og við mátti búast.

En, eins og innheimtufyrirtækið segir: ekki gera ekki neitt - í 100 daga í viðbót.

"Af hverju lækka lánin ekkert þótt ég borgi og borgi af þeim?"

Flestir sem tekið hafa verðtryggt lán þekkja tilfinninguna: maður borgar hvern greiðsluseðilinn á fætur öðrum, en höfuðstóllinn hækkar bara, eða a.m.k. lækkar ekkert sem heitið getur.  Skoðum aðeins stærðfræðina sem að baki liggur.

Verðtryggð húsnæðislán eru jafngreiðslulán (annuitet).  Það þýðir að vextir og afborganir eru stillt af, með nokkuð snúinni formúlu, þannig að mánaðarleg greiðsla er alltaf sama upphæðin út lánstímann. Sú upphæð er fyrst aðallega vextir, en í lokin verður hún aðallega afborgun.  Þetta er best sýnt með myndrænum hætti.  Dæmið er um 25 ára lán með 5% vöxtum:

Eins og sést, gengur hægt á höfuðstólinn fyrstu árin - þá má segja að verið sé að greiða "aðgöngumiðann" að láninu, en svo vænkast staðan síðar á lánstímanum.

Þetta er einfölduð mynd þar sem ekki er gert ráð fyrir verðbólgu.  Þegar verðbólgan kemur til skjalanna er eins og myndin hér að ofan sé prentuð á gúmmí og það teygt öðru megin - súlurnar "strekkjast" og lengjast.  Aftur er best að nota mynd; dæmið er um 20 mkr lán til 25 ára og verðbólgan er 5% (vextir áfram 5%):

Hér sést vel upplifun flestra, með appelsínugulu línunni (hægri ás), sem sýnir hvernig eftirstöðvar lánsins fara hækkandi fyrri helming lánstímans vegna verðbólgunnar, þrátt fyrir að greitt sé af láninu samviskusamlega (afborganir á vinstri ás).  Seinni helming lánstímans vinnast eftirstöðvarnar sem betur fer mun hraðar niður, eins og sjá má.

Að mínu mati þarf að hafa þessa mynd í huga ef fólk er að velta því fyrir sér að "skila lyklunum" og hætta að borga af húsnæðislánum: versti parturinn er fyrst, og þá er í reynd verið að greiða vexti af öllum lánstímanum (vextir seinni hluta lánstímans eru að hluta fluttir yfir á fyrri hlutann).

Í dæminu er reiknað með 5% verðbólgu; meiri verðbólga myndi "teygja" myndina enn meira en prinsippið er áfram hið sama.

Um þessar mundir er mikil verðbólga í landinu en hún mun vonandi lækka á komandi árum, enda horfur á verðhjöðnun nema svo mikið verði prentað af seðlum að það vegi á móti.

Greiðsluseðlar eru aldrei skemmtilegir, en vonandi hjálpar þetta einhverjum að átta sig á heildarmyndinni.  Jafngreiðslulán eru fín uppfinning en geta orkað einkennilega, sérstaklega í upphafi.

Dellumakerí um gjaldeyrisskiptasamninga

Atburðarás undanfarinna ára varðandi íslensku krónuna ætti að vera flestum kunn.  Í kjölfar ákvarðana um stóriðjuframkvæmdir árin 2002-3 var fyrirsjáanleg þensla í hagkerfinu og innflæði fjármagns.  Innlendir og erlendir fjárfestar sáu sér leik á borði og veðjuðu á sterkari krónu.  Landsmenn tóku ódýr erlend lán sem skruppu saman í krónum talið.  Seðlabankinn kynti eldinn með hávaxtastefnu, sem átti að slá á verðbólgu, en dugði hvergi þar sem innflutningur efldi þenslu og erlent fé streymdi inn í landið.  Seðlabankanum láðist að safna gjaldeyrisforða eða treysta undirstöður bankakerfisins til undirbúnings hinum óhjákvæmilega viðsnúningi, sem loks varð með hinni alþjóðlegu lausafjárkreppu.  Krónan stóð þá berskjölduð og féll eins og steinn, eins og við var að búast, og margsinnis hafði verið varað við.  Peningamálastefnan var jafn gjaldþrota og bankarnir, og þvermóðskuleg tilraunin til að halda úti örmynt á netvæddum alþjóðamarkaði hafði gjörsamlega mistekist.

Þótt þetta liggi allt ljóst fyrir, hafa ýmsir fjölmiðlungar og hagsmunagæslumenn nú fest sig í þeirri dellukenningu að krónan hafi fallið vegna samsæris ljótra bissnesskalla, sem beitt hafi fyrir sig gjaldmiðlaskiptasamningum af miklu siðleysi, ef ekki líka lögleysi.

Þarna finnst mér bakari vera hengdur fyrir smið, og athyglinni beint frá hinum raunverulegu rótum vandans.

• Gjaldeyrisskiptasamningar eru eðlilegur hluti allra opinna fjármálamarkaða.  Þeir eru notaðir hvarvetna til að minnka áhættu - og einnig til spákaupmennsku, sem er smurolía markaða og ekki vond í sjálfri sér.
• Sá gjaldmiðill sem ekki þolir gjaldeyrisskiptasamninga, er ekki beysinn gjaldmiðill, og væri ipso facto best lagður af, þegar af þeim sökum.
• Þegar viðskiptavinur gerir skiptasamning við banka, gerir bankinn í reynd annan, öfugan samning á markaði til baktryggingar.  Bankar hagnast á vaxtamun, gengismun og þóknunum í slíkum samningum, ekki á því að taka eigin stöðu á móti viðskiptavinunum. 
• Bankarnir enda með nettójöfnuð, í krónu eða gjaldeyri, á sínum efnahagsreikningi, sem verður að vera innan marka og reglna Seðlabanka og FME um eiginfjárhlutföll.  Íslensku bankarnir voru með sérstaka undanþágu frá Seðlabankanum til að vera nokkuð "langir" í gjaldeyri á móti krónu til að verja eiginfjárgrunn sinn gagnvart veikingu krónunnar.  Með öllu þessu var fylgst af hálfu margnefnds Seðlabanka og FME, og tölurnar liggja fyrir í ársfjórðungsuppgjörum bankanna.
• Tal um "tap" og "hagnað" af gjaldeyrisskiptasamningum er oft rangt.  Jákvæð staða slíks samnings stendur oftast á móti samsvarandi neikvæðri stöðu eigna eða skulda, sem verja átti með samningnum, og öfugt.  Til dæmis eiga lífeyrissjóðir erlendar eignir, sem lækka í verði í krónum talið þegar krónan styrkist (þá fást segjum 80 krónur fyrir dollarann í staðinn fyrir 100 áður).  Til að jafna út þessa áhættu gerir sjóðurinn skiptasamning sem bætir honum lækkunina (skilar "hagnaði") þegar krónan styrkist.  Þveröfugt á við í fyrirtæki sem skuldar í erlendri mynt; þar myndi skiptasamningur koma til móts við hækkun lána (skila "hagnaði") þegar krónan veikist (dollarinn kostar 100 krónur í stað 80 áður).  Nettóáhrifin eru í báðum tilvikum núll, þegar báðar hliðar eru skoðaðar - hagnaður og tap jafnast út.
• Forsvarsmenn útgerðarfyrirtækja og lífeyrissjóða, sem tala um að bankar hafi "ginnt" þá, eru að lýsa því yfir að þeir séu kjánar.
• Við greiðsluþrot bankanna urðu skiptasamningar að kröfum annars vegar í þrotabúin (jákvæð staða) og hins vegar á viðskiptavini (neikvæð staða).  Ríkissjóður eða almenningur ber ekki ábyrgð á skuldbindingum gömlu bankanna (utan Icesave hjá Landsbankanum).  Það mun enginn fá greiddar verulegar upphæðir úr þessum þrotabúum, í besta falli einhver prósent af kröfum, og það sama verður látið yfir alla kröfuhafa ganga.  Uppsláttur um að einhverjir fái hundruðir milljarða greiddar út vegna skiptasamninga, tala nú ekki um úr ríkissjóði, er rakin þvæla og á að takast sem aðvörun um yfirgripsmikla vanþekkingu viðkomandi blaðamanns/ofurbloggara.

Gengi fljótandi gjaldmiðils ræðst af framboði og eftirspurn, sem aftur mótast af trúverðugleika og trausti á markaði.  Ef peningamálastefna er galin, stjórn Seðlabanka er ófagmannleg, erlendar skuldir gríðarlegar, og gjaldeyrisforði hlutfallslega lítill, þá fellur gjaldmiðillinn.  Svo einfalt er það - og ekki hægt að kenna árinni um.

Endurgreiðsla Bjarna Ármanns er ekki öll þar sem hún er séð

Ýmislegt í atburðarás og umræðu undanfarinna mánaða er hálf súrrealískt, eða handanraunsæiskennt.  Meðal þess má nefna hina mikið ræddu endurgreiðslu Bjarna Ármannssonar á bankastjóralaunum frá Glitni að upphæð 370 milljónir króna.

Hvaðan komu peningarnir? Gott er að átta sig á því að svona ofurlaunagreiðslur, sem bera fyrst og fremst vott um kjánaskap stjórnar bankans, snúast á endanum um skiptingu hagnaðar milli stjórnenda og hluthafa. Ef Bjarni kallinn hefði ekki fengið 370 milljónirnar, hefðu hluthafar bankans fengið þær - annað hvort í arð eða sem hlutdeild í eigin fé bankans.  Sumir tala eins og Bjarni hafi fengið peningana "frá almenningi", en það er reyndar ekki svo.  En hins vegar fékk ríkið í sinn hlut 130 milljónir í tekjuskatt.

Hvert fóru peningarnir?  Bjarni skilaði þeim til gamla Glitnis, sem er á leið í gjaldþrotaskipti og verður fyrir rest að þrotabúi.  Gamli Glitnir er tæknilega enn í eigu gömlu hluthafanna, en í reynd er hann í eigu kröfuhafanna.  370 milljónirnar ganga því inn í eignapott gamla Glitnis, til greiðslu krafna frá Commerzbank, Deutsche Bank, Seðlabankanum, lífeyrissjóðum og öðrum sem tóku þá áhættu að lána Glitni peninga.  Þær fara ekki í ríkissjóð.  Reyndar tapar ríkissjóður 130 milljónum á þessu því hann þarf að skila tekjuskattinum aftur til þrotabúsins.

Mín spurning í ljósi þessa er: af hverju gaf Bjarni ekki frekar Mæðrastyrksnefnd peningana?