Portrett verður til

Í nokkur ár hef ég haft portrettmálun sem áhugamál, og finnst hún mjög skemmtilegt og krefjandi viðfangsefni.  Lengi hefur staðið til að setja inn á bloggið dæmi um það hvernig portrettmálverk verður til, og nú er komið að því.

Nýlega var ég svo heppinn að fyrrum bekkjarsystir mín í Myndlistaskólanum í Reykjavík, Katla, bauð sig fram í að sitja fyrir portretti.  Ég tók af henni ljósmynd og hún hefur komið nokkrum sinnum í heimsókn þannig að ég geti unnið að nokkru leyti frá lifandi fyrirsætu.  En þar sem svona portrett tekur marga tugi klukkustunda að mála þá er ekki annað hægt en að styðjast að miklu leyti við ljósmynd.  Myndin af Kötlu er núna nánast tilbúin eftir tæplega þriggja mánaða meðgöngu, og hér er ferlið rakið.  Þetta er olía á léreft, 55 x 50 cm.

Fyrst er andlitið teiknað upp gróflega með blýanti á léreftið, og svo úðað með festilakki (fixatífi).

Þá kemur fyrsta umferð af málningu.  Í þetta skiptið gerði ég fjólublátt/hvítt undirlag, sem mér fannst henta sem grunnur undir húðlitinn.  Undirlagið má vera frekar gróft þar sem málað verður yfir það mörgum sinnum.

Þá er það fyrsta litalagið, þar sem húðliturinn byrjar að koma fram.  Má gjarnan vera ýkt, því litirnir munu dempast á seinni stigum en samt skína í gegn um yfirlögin.

Eins og sjá má er munnurinn alltaf vandamál í portretti!  Nú var kominn tími á að setja inn bakgrunnslit, þykkja húðlitinn og vinna í smáatriðum.  Myndirnar lifna alltaf verulega við þegar glampinn er settur í augun, eins og sjá má.

Mér fannst þessi bakgrunnur of yfirþyrmandi og Katla var sammála mér.  Hérna má sjá að ég reyni að halda jöðrum andlitsins ekki alveg hnífskörpum, það á ekki að vera eins og það sé klippt út úr pappír.

Nýr, miklu kaldari bakgrunnur kemur mun betur út.  Mikið þurfti að fikta við munninn uns hann gekk upp.  Að öðru leyti er búið að setja fleiri gegnsæ litalög á húðina til að gefa henni annars vegar hlýrri (appelsínugulari) og hins vegar kaldari (blárri) tóna eftir því hvernig ljós og skuggi falla á hana.

Nú er aðeins ein seta eftir með módelinu þar sem smáatriði verða löguð frekar til. 

Krísa í vændum; Seðlabankinn í vanda

Nú hrannast upp óveðursský á alþjóðlegum fjármálamörkuðum.  Á eftir undirmálslánunum kemur skuldatryggingakrísa þar sem í ljós mun koma að ýmsir sem selt hafa slíkar tryggingar geta ekki staðið við þær þegar á reynir (sbr. AMBAC, MBIA o.fl. í Bandaríkjunum).  Fleiri dómínókubbar munu falla, og valda bönkum búsifjum.  Þeir hamstra lausafé á viðsjárverðum tímum og hætta að lána peninga, sem aftur kemur illa við fjölmörg fyrirtæki sem eru veðsett upp í rjáfur eftir skuldsettar yfirtökur.  Bandarískir neytendur eru að vakna með timburmenn eftir eyðslugleði undanfarinna ára sem hefur verið fjármögnuð með ódýrum húsnæðislánum og glórulausum fjárlagahalla.  Kreppa þar í landi smitar út frá sér og hefur áhrif á hagkerfi heimsins.

Á Íslandi þýðir þetta að aðgangur bankanna okkar að lánsfé erlendis verður erfiðari og lánin verða dýrari.  Bankarnir draga þar með úr lánveitingum og vaxtamunur þeirra hverfur, verður reyndar neikvæður.

Krónunni hefur verið haldið uppi með hávöxtum en jafnvel það mun ekki duga þegar alþjóðlegir fjárfestar flýja yfir í öruggari hafnir.

Seðlabankinn er milli steins og sleggju; hann á erfitt með að lækka vexti án þess að styggja jöklabréfaeigendur og spákaupmenn enn frekar, sem veldur krónufalli og verðbólgu.  Hins vegar er orðið verulega nauðsynlegt að huga að öðru markmiði bankans, sem er stöðugleiki fjármálakerfisins.  Bankakerfið vantar aðgang að lausafé og það gerist ekki nema krónum verði dælt inn í kerfið og vextir verði lækkaðir.

Við endum í krísu og ég sé enga leið út úr henni nema að taka upp evruna eins og hratt og hægt er, enda var aðeins tímaspursmál hversu lengi krónan - þessi örmynt - gæti átt sjálfstætt líf á samtengdum fjármálamörkuðum heimsins.

Á meðan þetta gengur yfir ráðlegg ég engum að kaupa hlutabréf og allra síst í bönkum og fjármálafyrirtækjum, en bendi enn og aftur á ríkistryggð og verðtryggð skuldabréf (HFF).  Þau eru langskynsamlegasti innlendi fjárfestingarkosturinn í þessari stöðu, og reyndar öfundsverður valkostur fyrir fjárfesta í alþjóðlegu samhengi.  Vona að sjóðsstjórar lífeyrissjóða átti sig á þessu en er ekki bjartsýnn á það.

Lífeyrissjóðir, markaðir og hagfræði 101

Frá sjónarhóli almennings er ein athyglisverðasta efnahagsmálafrétt ársins 2007 ekki REI-málið eða gengi FL Group, heldur sú staðreynd að lífeyrissjóðir voru flestir með nánast enga raunávöxtun eða jafnvel neikvæða.

Lífeyrissjóðir eru sem kunnugt er stærstu fjármagnseigendur landsins og gæta fjármuna fyrir hönd almennings sem á hvern landsmann eru sambærilegir við hina nafntoguðu olíusjóði Norðmanna.

Sjóðirnir hafa tekið þann pól í hæðina að fjárfesta töluvert í innlendum og erlendum hlutabréfum, og vísa þá til sögulegrar reynslu um að ávöxtun hlutabréfa sé til lengri tíma betri en ávöxtun skuldabréfa.

Þótt þetta séu viðtekin sannindi og óumdeild, þá er það engu að síður þannig að ávöxtun hlutabréfa er mjög sveiflukennd og það koma löng tímabil inn á milli þar sem þau gefa mun minna af sér en skuldabréf.  Við erum klárlega komin inn í slíkt tímabil núna.

Í hagfræði 101 er kennt að það eru öfug tengsl milli vaxta og gengis hlutabréfa.  Ef áhættulausir vextir hækka, eiga hlutabréf að lækka.  Nú um skeið hafa boðist 14-15% vextir í krónu, sem hlaut fyrir rest að valda lækkun hlutabréfa, enda þurfa þau að keppa við vextina.  Jafnframt hafa undanfarið boðist 5-7,5% verðtryggðir vextir til langs tíma á ríkistryggðum skuldabréfum Íbúðalánasjóðs (HFF bréfum).  Slík raunávöxtun er langt umfram það sem lífeyrissjóðirnir þurfa til að mæta framtíðarskuldbindingum sínum.  Þá er ekki nema von að spurt sé: af hverju fóru sjóðirnir ekki af krafti yfir í verðtryggð skuldabréf t.d. á síðasta ársfjórðungi 2007?  Hlutabréf á niðurleið, skammtímavextir mjög háir, en ótrúlega góð örugg raunávöxtun í boði til langs tíma.

Spyr sá sem ekki veit.  En mér finnst þetta ekki endilega minna mál en REI-málið, til dæmis ef litið er á fjárhæð almannahagsmunanna sem í veði eru.

P.S. Svo upplýsingaskyldu sé gætt, tek ég fram að ég fylgi eigin ráðum og hef verið stuttur hlutabréf og langur HFF bréf um nokkurt skeið.

Sýndaröryggi í flugi

Verð að benda á þessa frábæru grein úr New York Times um hina svokölluðu öryggisleit sem flugfarþegar þurfa að undirgangast.  Það er löngu kominn tími til að draga verulega úr því sjónarspili sem viðgengst á flugvöllum í nafni öryggis og gerir ekkert gagn, nema sem yfirvarp ("cover your ass") fyrir ráðamenn og til að viðhalda andrúmslofti hræðslu og óöryggis.

Hvað er kristilegt siðferði?

Í kjölfar nýs frumvarps menntamálaráðherra um skólamál, þar sem ekki er lengur minnst á kristilegt siðferði, hefur spunnist umræða um það fyrirbæri, sem sumir telja þjóðfélagsskipan okkar byggja á.  Þá hefur málflutningur Siðmenntar, félags siðrænna húmanista, leitt af sér skoðanaskipti um hlutverk trúar í samfélaginu.  Dæmi um þetta er grein í Morgunblaðinu í dag eftir Hildi Þórðardóttur, "móður tveggja drengja", sem heitir "Burt með Siðmennt".  Þar segir Hildur m.a.:

Kennum þá endilega börnum okkar að enginn guð sé til, þau þurfi ekkert að svara til saka þó þau myrði, nauðgi og ræni.  Samkvæmt Siðmennt er bara eitt líf og það skiptir engu máli hvort við séum morðingjar eða ekki. [...] Guð kennir okkur að við þurfum að svara til saka eftir dauða okkar.  Af hverju þarf endilega að taka það frá börnunum okkar?

Nú veit ég ekki hvort Hildur er mótmælandi eða kaþólikki, eða eitthvað annað.  En okkar ríkiskirkja er hin evangelísk-lúterska mótmælendakirkja.  Samkvæmt kenningu hennar skiptir engu máli hvað við gerum í lífinu, t.d. rænum, myrðum eða nauðgum; það hefur ekki áhrif á það hvort við komumst til himna.  Það eina sem veitir okkur himnaríkisvist er náð Guðs, sem við getum hugsanlega öðlast fyrir trú á Jesú Krist.  Og Kristur segir jú að meiri gleði verði á himnum yfir iðrandi syndara en þeim sem  hefur verið dyggðugur allt sitt líf.  Reyndar eru Kalvínistar (ein tegund mótmælenda) þeirrar skoðunar að við séum forvalin við fæðingu til himnaríkisvistar og þá skiptir engu máli hvað við hugsum eða gerum, þótt góð breytni og dyggðugt líf geti vissulega verið til marks um að við séum útvalin.

Mér tókst að komast í gegn um kristinfræðikennslu og fermingu án þess að mér væri gert ljóst þetta grundvallaratriði í mótmælendatrúnni, og ég hygg að svo sé um fleiri.

Okkar vestræna laga- og siðferðishefð byggir í reynd hvorki á Gamla Testamentinu (auga fyrir auga, tönn fyrir tönn), né boðskap Krists (um að rétta fram hinn vangann og fyrirgefa þeim sem gera á hlut manns).  Við förum nokkurs konar millileið með mishóflegum refsingum fyrir yfirsjónir, allt frá tiltölulega mildum refsiramma Norðurlanda til gríðarlegrar refsigleði t.d. Texasbúa sem víla ekki fyrir sér að refsa börnum og þroskaheftum, jafnvel með dauðarefsingu.  Allt mun þetta af einhverjum teljast byggja á svokölluðu kristnu siðferði og er orðið vandséð að það hugtak sé gagnlegt miðað við hvað túlkun þess er víð.

Sumt af siðferðisboðskap Biblíunnar samræmist nútíma siðagildum og annað ekki; til dæmis er Kristur afdráttarlaust þeirrar skoðunar að fráskilin kona sem giftist á ný drýgi hór, meðan Páll postuli telur samkynhneigð vera viðurstyggð.  Það er augljóslega tíðarandinn hverju sinni sem mótar siðagildin sem samfélagið miðar við.  Að mínu mati er miklu affarasælla að hver einstaklingur hugleiði það fyrir sig hvað sé gott siðferði og af hverju það borgar sig að lifa samkvæmt því, fremur en að góð hegðun spretti aðallega af hræðslu við refsingar í seinna lífi.

Gott siðferði í nútímanum byggir meðal annars á virðingu fyrir mannréttindum og umburðarlyndi gagnvart ólíkri menningu, þó þannig að umburðarlyndið endar þar sem mannréttindin byrja.  Kennum börnum okkar um rætur nútíma siðferðis, sem rekja má langt aftur fyrir Jesú Krist, um helstu heimspekikenningar og um sögu mannréttindabaráttunnar.  Það er þekking sem kemur að gagni í samfélagi nútíðar og framtíðar.

Mogginn úti að aka

Morgunblaðið hefur tvisvar í þessari viku birt "fréttir" þar sem forsvarsmenn fyrirtækja úti í bæ kvarta yfir að hafa ekki fengið tiltekin viðskipti við opinberar stofnanir eða hlutafélög þar sem ríkið er meðal eigenda.  Blaðamaður tekur að sér að rekja í alllöngu máli, í öðru tilvikinu á heilli síðu í blaðinu, einhliða útgáfu viðkomandi forsvarsmanna af upplifun sinni af tilteknum sölumálum og óskiljanlegu áhugaleysi kaupenda þrátt fyrir að verið sé að bjóða frábæra vöru.  Viðskiptavinurinn hefur sem sagt alls ekki rétt fyrir sér og þetta rekur blaðið í löngu máli fyrir lesendum sínum.  Án þess að detta í hug að leita álits gagnaðilans í viðskiptunum eða velta fyrir sér hvort fleiri hliðar kunni að vera á málinu.  (Siðareglur blaðamanna hvað?)

Í báðum tilvikum hafa svo birst í blaðinu daginn eftir athugasemdir og svör hinna meintu rangthugsandi viðskiptavina og hefur þá ekki staðið steinn yfir steini í upphaflegum málflutningi hinna móðguðu forsvarsmanna.

Maður spyr sig: má búast við framhaldi á svona athyglisverðri blaðamennsku, þannig að lesendur Morgunblaðsins geti dundað sér við að lesa langhunda með umkvörtunum sölumanna sem finnst þeir tala út í tómið, og svo andsvör áhugalausra viðskiptavina daginn eftir?  Ég er ennþá áskrifandi að Morgunblaðinu, en ekki finnst mér peningunum vel varið í svona trakteringar.

Gefum friði tækifæri

Í tilefni dagsins - afmælisdags Johns Lennons heitins - velti ég því fyrir mér hvort her og hernaðarbrölt sé ekki orðið löngu úrelt og úr sér gengið fyrirbæri.

Það hefur margsýnt sig að nánast ómögulegt er að ná "árangri" með beitingu hervalds.  Sú aðferð bitnar fyrst og fremst á saklausum borgurum og er í besta falli eins og bitlaus hnífur eða öllu heldur léleg sleggja sem eyðileggur allt sem fyrir verður.  Jafnvel þótt mönnum mislíki einræðisherrar eða óttist útbreiðslu tiltekinnar stjórnmálaskoðunar er beiting hervalds lítt til þess fallin að leysa vandann.  Miklu betri leið er að hafa trú á góðan málstað, vinna hjörtu og hug fólks og hlúa að lýðræði og mannréttindum.  Reynsla Indverja undir forystu Gandhis eða Suður-Afríkubúa undir forystu Mandela sýnir að dropinn holar steininn, og ofbeldi má sín lítils til lengdar.

Misheppnað brölt Bandaríkjamanna í Írak, og reyndar áður í Víetnam, sýnir að meira að segja mesta hernaðarveldi heims, og hátæknivætt vopnabúr þess, dugir ekki til neins þegar á reynir.  Ekki einu sinni þegar andstæðingurinn er fátækir hrísgrjónabændur eða undirokaðir - en stoltir - Írakar.  Það er ekki hægt að beygja fólk til hlýðni með ofbeldi nema til skamms tíma.  Sagan kennir okkur þetta, svart á hvítu.   Enda landvinningar tímaskekkja sem fyrirbæri á tímum Internets og alþjóðavæðingar.

Endurskoðum því hernaðarhyggjuna, hættum að sóa fjármunum í þessa vitleysu sem engu skilar, og trúum í staðinn á hugsjónina um heim án valdbeitingar.  Það er betri heimur, og það vissi John Lennon eins og fleiri góðir friðarsinnar og mannvinir. 

Hvimleitt hjakk ofurfrjálshyggjumanna

Nú er maður þrátt fyrir allt orðinn eldri en tvævetur í pólitík, og hefur fylgst með umræðunni síðan snemma á níunda áratugnum.  Meðal fastra punkta síðustu tveggja áratuga hefur verið hjakk ungra ofurfrjálshyggjumanna í kunnuglegri og einfaldri hugmyndafræði sem þeir þreytast ekki á að tala um en er hvergi praktíseruð.  Ekki dettur þeim þó í hug að staldra við og spyrja sig hvort góðar ástæður séu ef til vill fyrir þeirri staðreynd.

Tvö dæmi:

Nú nýlega var Gísli Freyr Valdórsson að skrifa um leikskóla og taldi að hækka ætti leikskólagjöld svo unnt væri að hækka laun starfsfólksins.  Röksemdafærslan byggði að hluta á því að fólk tæki sjálft ákvarðanir um að eignast börn og væri ekki of gott til að greiða sjálft kostnaðinn sem af því hlytist, sem sagt hin dæmigerða frjálshyggjurökfærsla um að einstaklingurinn beri fyrst og fremst ábyrgð á sjálfum sér en ekki öðrum.

Af þessu tilefni lýsi ég því yfir hér og nú að ég hef ekkert á móti því að greiða skatta til að börnin hans Gísla Freys, vonandi væntanleg, geti sótt vandaðan og góðan leikskóla ef foreldrarnir svo kjósa.  Ég held að ég deili þeirri grundvallarafstöðu með verulegum meirihluta þjóðarinnar.

Af hverju?  Vegna þess að það er mér og þjóðinni allri í hag að við leggjum rækt við næstu kynslóð, stuðlum að því að sem flestir sjái sér fært að eiga börn sem munu standa undir þjóðfélaginu í framtíðinni, og auðveldum aðgang beggja foreldra að vinnumarkaði eftir því sem kostur er.  Allt er þetta hagvaxtaraukandi og gott í krónum og aurum fyrir heildarhaginn.  Þar fyrir utan liggja í þessu fyrirkomulagi annars konar verðmæti varðandi velferð barna og fjölskyldna og almenna lífshamingju landsmanna, sem er líka mitt hagsmunamál sem einstaklings innan þjóðfélagsins.

Er þetta mjög erfitt að skilja?  Nei, ekki finnst mér það.

Hitt dæmið er rekstur Sinfóníuhljómsveitar.  Frjálshyggjumenn segja að áhugamenn um sígilda tónlist eigi einfaldlega að borga 40.000 krónur fyrir miða á Sinfóníutónleika eða hvaða upphæð sem það nú er sem telst raunkostnaður pr. gest.  Kostnaði af áhugamáli fárra eigi ekki að velta yfir á fjöldann í formi skatta.  Ósköp rökrétt á yfirborðinu.

En hverju sætir þá að í bisnesstímaritum á borð við Fortune eða Forbes má oft og tíðum sjá auglýsingar frá ýmsum heimsborgum þar sem gumað er af kostum þeirra fyrir fyrirtæki og fjárfesta, og þar er jafnan talið upp öflugt menningarlíf, sinfóníuhljómsveit og ópera, ef það er á annað borð fyrir hendi?  Tilfellið er nefnilega, að burtséð frá óbeinum ávinningi í almennri lífsfyllingu, þá er fjárfesting lands eða borgar í sinfóníuhljómsveit eða óperu hverfandi miðað við það hversu mikið meira aðlaðandi landið eða borgin verður fyrir fólk, fyrirtæki og fjárfesta.  Ég kem nálægt ýmsum fyrirtækjum sem þurfa á því að halda að vel menntað starfsfólk hvaðanæva að úr heiminum vilji flytja til Íslands og starfa hér.  Ég byði ekki í það verkefni ef hér væri menningarlegt krummaskuð.  Einhver brot úr prómilli af fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar og/eða ríkisins skipta engu máli í skattlagningu en verulegu máli í að skapa hér aðlaðandi samfélag, sem aftur skilar prómillinu margföldu til baka.

Er þetta mjög erfitt að skilja?  Nei, ekki finnst mér það.

En munu ungir frjálshyggjumenn halda áfram að hjakka í sama farinu?  Já, eflaust, því í stað þeirra sem eldast, eignast börn og átta sig á litbrigðum lífsins (verða kannski jafnaðarmenn?), koma nýjar kynslóðir sem byrja á byrjunarreit.  C'est la vie, og kannski ekkert annað en gott um það að segja.

Ayaan Hirsi Ali og algild mannréttindi

Það var mjög fróðlegt að fylgjast með viðtölum Kastljóss og Egils Helgasonar við Ayaan Hirsi Ali, þá hugrökku hugsjónakonu.  Það læðist hins vegar að mér sá grunur að margir misskilji boðskap hennar varðandi fjölmenningarsamfélag, innflytjendur og íslamstrú og haldi að hún sé einfaldlega á móti þessu öllu þrennu.

Ef ég skil Hirsi Ali rétt er hún fyrst og fremst að vara við því að við sýnum undanlátssemi varðandi almenn og algild mannréttindi, í nafni umburðarlyndis og fjölmenningarsamfélags.

Ég aðhyllist ekki siðferðislega afstæðishyggju og tel mannréttindi eiga að vera almenn og algild, t.d. með vísan til Mannréttindasáttmála Sameinuðu þjóðanna.  Ég er einnig gagnrýninn á trúarbrögð og mannasetningar hvers konar.  Ég vil því engan afslátt frá mannréttindum gefa og tel að allir verði að virða þau, óháð uppruna eða trúarbrögðum; hvorki Kóraninn, Biblían né önnur fornrit eiga að gefa mönnum afsakanir til að brjóta á meðborgurum sínum, kúga þá eða svipta þá rétti sínum.

En að því gefnu tel ég enga hugmyndafræðilega ástæðu til að hefta frelsi fólks til að flytja og búa þar sem það vill og getur.  Ég geri mér grein fyrir að praktísk vandamál geta fylgt fólksflutningum en þau eru þá nákvæmlega það: praktísk vandamál til að leysa.  Við erum öll menn með sömu grundvallarlanganir og þrár í lífnu.  Einbeitum okkur að því sem sameinar frekar en því sem sundrar.  Og í því sambandi væri ógalið að beina umræðunni að hinum eyðileggjandi og sundrandi áhrifum trúarbragða, eins og Ayaan Hirsi Ali hefur sjálf gert, en hún er trúleysingi.

Ekkert samkomulag um olíuauðlindirnar í Írak

Lykilatriði í uppbyggingu Íraks eftir stríðið er að komast að niðurstöðu um hvernig fara eigi með olíuauðlindir landsins og hvernig eigi að skipta arði af þeim.  Íraska þingið hefur rætt þetta mál fram og aftur og ekki komist að niðurstöðu.  Nú síðast skrifar New York Times um málið og rekur hvernig það hefur enn eina ferðina stöðvast án samkomulags í þinginu.

Kúrdar hafa verið Íraka sáttastir við stríðið enda líta þeir á það sem skref í átt til sjálfstæðs Kúrdistans, sem hefur lengi verið draumur þeirra.  Fyrir því hefur m.a. verið barist með hryðjuverkum í Tyrklandi, en á móti hafa tyrknesk stjórnvöld eldað grátt silfur við Kúrdíska Verkamannaflokkinn, sem berst fyrir því að kúrdahéruð í suður-Tyrklandi gangi inn í sjálfstætt Kúrdistan.   Kúrdar hafa því veitt Bandaríkjunum ýmsan stuðning í orði og verki en hafa jafnframt hvergi vikið frá eigin ætlun um að enda með stofnun Kúrdistans.  NATÓ-ríkinu Tyrklandi er þetta mikill þyrnir í augum en Bandaríkjamenn hafa látið draumana óáreitta enda talið mikilvægara að eiga þó einhverja bandamenn í Írak.

Kúrdar hafa þegar stofnað Kúrdistan-svæði og reka þar eigin stjórnarstefnu sem í orði á að vera í samræmi við írösku stjórnarskrána.  Þeir hafa nú gengið svo langt að semja við erlend olíu- og gasfyrirtæki um vinnslu í Kúrdistan, óháð tilraunum íraska þingsins til að setja heildarlög um auðlindirnar.

Það kemur engan veginn á óvart að olíufyrirtækið sem þeir hafa samið við er Hunt Oil frá Dallas í Texasfylki Bandaríkja Norður-Ameríku.

Eins og ég hef áður bent á í bloggi mínu eru engar vísbendingar um að Bandaríkjastjórn hafi minnstu hugmynd um hvað þeir eru að gera í Írak, til hvers eða hvernig.