Hvað er kristilegt siðferði?

Í kjölfar nýs frumvarps menntamálaráðherra um skólamál, þar sem ekki er lengur minnst á kristilegt siðferði, hefur spunnist umræða um það fyrirbæri, sem sumir telja þjóðfélagsskipan okkar byggja á.  Þá hefur málflutningur Siðmenntar, félags siðrænna húmanista, leitt af sér skoðanaskipti um hlutverk trúar í samfélaginu.  Dæmi um þetta er grein í Morgunblaðinu í dag eftir Hildi Þórðardóttur, "móður tveggja drengja", sem heitir "Burt með Siðmennt".  Þar segir Hildur m.a.:

Kennum þá endilega börnum okkar að enginn guð sé til, þau þurfi ekkert að svara til saka þó þau myrði, nauðgi og ræni.  Samkvæmt Siðmennt er bara eitt líf og það skiptir engu máli hvort við séum morðingjar eða ekki. [...] Guð kennir okkur að við þurfum að svara til saka eftir dauða okkar.  Af hverju þarf endilega að taka það frá börnunum okkar?

Nú veit ég ekki hvort Hildur er mótmælandi eða kaþólikki, eða eitthvað annað.  En okkar ríkiskirkja er hin evangelísk-lúterska mótmælendakirkja.  Samkvæmt kenningu hennar skiptir engu máli hvað við gerum í lífinu, t.d. rænum, myrðum eða nauðgum; það hefur ekki áhrif á það hvort við komumst til himna.  Það eina sem veitir okkur himnaríkisvist er náð Guðs, sem við getum hugsanlega öðlast fyrir trú á Jesú Krist.  Og Kristur segir jú að meiri gleði verði á himnum yfir iðrandi syndara en þeim sem  hefur verið dyggðugur allt sitt líf.  Reyndar eru Kalvínistar (ein tegund mótmælenda) þeirrar skoðunar að við séum forvalin við fæðingu til himnaríkisvistar og þá skiptir engu máli hvað við hugsum eða gerum, þótt góð breytni og dyggðugt líf geti vissulega verið til marks um að við séum útvalin.

Mér tókst að komast í gegn um kristinfræðikennslu og fermingu án þess að mér væri gert ljóst þetta grundvallaratriði í mótmælendatrúnni, og ég hygg að svo sé um fleiri.

Okkar vestræna laga- og siðferðishefð byggir í reynd hvorki á Gamla Testamentinu (auga fyrir auga, tönn fyrir tönn), né boðskap Krists (um að rétta fram hinn vangann og fyrirgefa þeim sem gera á hlut manns).  Við förum nokkurs konar millileið með mishóflegum refsingum fyrir yfirsjónir, allt frá tiltölulega mildum refsiramma Norðurlanda til gríðarlegrar refsigleði t.d. Texasbúa sem víla ekki fyrir sér að refsa börnum og þroskaheftum, jafnvel með dauðarefsingu.  Allt mun þetta af einhverjum teljast byggja á svokölluðu kristnu siðferði og er orðið vandséð að það hugtak sé gagnlegt miðað við hvað túlkun þess er víð.

Sumt af siðferðisboðskap Biblíunnar samræmist nútíma siðagildum og annað ekki; til dæmis er Kristur afdráttarlaust þeirrar skoðunar að fráskilin kona sem giftist á ný drýgi hór, meðan Páll postuli telur samkynhneigð vera viðurstyggð.  Það er augljóslega tíðarandinn hverju sinni sem mótar siðagildin sem samfélagið miðar við.  Að mínu mati er miklu affarasælla að hver einstaklingur hugleiði það fyrir sig hvað sé gott siðferði og af hverju það borgar sig að lifa samkvæmt því, fremur en að góð hegðun spretti aðallega af hræðslu við refsingar í seinna lífi.

Gott siðferði í nútímanum byggir meðal annars á virðingu fyrir mannréttindum og umburðarlyndi gagnvart ólíkri menningu, þó þannig að umburðarlyndið endar þar sem mannréttindin byrja.  Kennum börnum okkar um rætur nútíma siðferðis, sem rekja má langt aftur fyrir Jesú Krist, um helstu heimspekikenningar og um sögu mannréttindabaráttunnar.  Það er þekking sem kemur að gagni í samfélagi nútíðar og framtíðar.

Athugasemdir

[snorri í betel (IP-tala skráð) 3.12.2007 kl. 00:50]

Það er ekki rétt hjá þér að Páll postuli hafi talið kynvillu viðurstyggð. Móselögin segja það. Páll sagði að þeir "erfðu ekki Guðs ríkið".

Kristið siðferði og (gyðing - kristnar réttarreglur) eru aldeilis við lýði þar sem krafist er vitna 2 til 3 ( þó að eitt vitni sé tekið gilt), þetta gera Móselögin.

Það voru 500 manns sjónarvottar að upprisnum Jesú sem Páll postuli þekkti og flestir voru á lífi um 65 e.kr. Það eru upplýsingar sem Siðmennt hefur ekki tekið til greina og kalla sig siðsama!

En svo má athuga það hvort kristnar siðarreglur hafa ekki verið fyrir löngu aflagðar í skólum landsins t.d. þá hefur Landlæknisembættið sent inní skólana bæklinga um kynlíf og kynsjúkdóma. Ekki í neinum þeirra er æskan hvott til að bíða með kynlíf fram að giftingu. Það gerir kristið siðferði.

Það er ekki alsiða að hefja skóladag með bæn. Sumum finnst í lagið að kenna ekki kristin fræði og þannig var það um 1980.

Ég sem meðlimur í frjálsu trúfélagi hef í nokkur skipti verið kallaður til viðtals vegna athugasemda frá foreldrum þar sem þau álitu kristinfræðina og Biblíusögurnar úr mínum munni hættulegri en frá Lúterskum presti eða bara kennara.

Svona var umburðarlyndið þá. Nú eru Siðmennt einfaldlega að falla á prófi í umburðarlyndi!

kær kveðja

snorri

[Egill, 3.12.2007 kl. 05:04]

500 manns sjónarvottar?

geturðu sannað það?

ertu með nöfn?

nei viltu vinsamlegast halda ósannindum þín megin við borðið.

tja, ég veit að biblían segir að ef maður kemst að því að brúður hans er ekki hrein mey þegar hann sængar hjá henni í fyrsta skipti þá á hann að drepa hana á tröppum föðurs hennar.

siðferði ?

vertu úti vinur.

[Þorsteinn Siglaugsson, 3.12.2007 kl. 12:00]

Það er vissulega rétt að í lúterskum skilningi verður enginn hólpinn nema fyrir náð guðs. Eftir því sem ég best veit er þessu öðruvísi farið í kaþólsku, þar sem fólk getur orðið hólpið af verkum sínum.

Það er hins vegar ekki endilega rétt túlkun að draga af þessu þá ályktun að náð guðs sé einhvers konar nægjanlegt skilyrði. Svo verður líka að velta fyrir sér hvort þeir siðlausir einstaklingar geti yfirleitt hlotið náð guðs - hvort hún sé skilyrðislaus. Ég held ekki að hún sé það samkvæmt lúterskri kenningu.

Það er hárrétt að við getum í grundvallaratriðum verið sammála um hvað sé gott siðferði. Spurningin er hins vegar sú hvers vegna við eigum að haga okkur í samræmi við það. Þegar það á að svara þeirri spurningu án skírskotunar til einhvers æðra valds lenda menn gjarnan í vanda. Þýski heimspekingurinn Immanúel Kant, sem væntanlega er þekktastur fyrir boðorð sitt um að menn skyldu ávallt líta á annað fólk sem markmið í sjálfu sér, en ekki tæki, eyddi ævinni í að leita að leið til þess. Aldrei tókst honum þó að útrýma tilvísun til guðs úr heimspeki sinni. Þvert á móti varð mikilvægi guðs meira eftir því sem á leið og margir hafa túlka eitt síðasta rit hans um efnið, Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft þannig, að þar geri hann tilvist guðs opinskátt að grundvelli siðferðisins.

Kant tókst sumsé ekki að útrýma guði þrátt fyrir einbeittan vilja. Það sannar vissulega ekki að það sé ekki hægt, en er samt dæmi um vandkvæðin sem fylgja því að reyna að grundvalla siðferði á einhverjum "af því bara" röksemdum. Þessa hugsun finnst mér skorta algerlega í umfjöllun margra trúleysingja um þessi mál. Ef enginn guð er til er allt leyfilegt, sagði Nietsche. Niðurstaða hans var sú að hafna guði og þar með siðferðinu. Ef trúleysingjar ætla að hafna guði en halda siðferðinu þurfa þeir að taka þessa rökræðu við Nietsche. Það gæti reynst erfitt. Og það er reyndar erfitt fyrir þá trúuðu líka!

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 3.12.2007 kl. 12:53]

Sannaði Kant tilvist guðs?...aldrei heyrt um það fyrr, en hann sýndi fram á að frumspekilega er tilvist annarstigs eiginleiki!

[Þorsteinn Siglaugsson, 3.12.2007 kl. 12:57]

Sannaði Kant tilvist guðs? Ég hef aldrei heyrt neinn halda því fram, Anna. Lesa fyrst. Skrifa svo, takk!

[Þorsteinn Vilhjálmsson (IP-tala skráð) 3.12.2007 kl. 14:23]

Bíddu, bíddu, Þorsteinn minn nafni. Tilvist Guðs kemur þessu máli ekkert við. Vissulega má færa heimspekileg rök fyrir tilvist hans. Það gerir Biblían hins vegar ekki og er því ekki partur af kristinfræðikennslu, svo furðulegt sem það má virðast. Kannski er það of flókið fyrir vesalings börnin.

Það sem við erum að tala um er sú staðreynd að kristinfræðikennsla í grunnskólum er byggð á brauðfótum. Þar er algjörlega hlaupið yfir óþægilega hluti og úrelt sjónarmið og reynt að byggja upp einhverskonar valsiðferði útfrá aldinni bók.

Af hverju er börnunum ekki sagt að Jesús álíti konur sem skilja og giftast aftur hórur? Þetta á við mæður kannski 30% barnanna inni í tíma. Af hverju er ekki útskýrt að stríð hafa verið réttlætt útfrá kristnum sjónarmiðum alveg frá tímum Constantinusar keisara? Af hverju er ekki útskýrður skisminn milli hinna kristnu trúdeilda og hin hörmulegu stríð sem þau leiddu af sér? Af hverju eru ekki útskýrt fyrir börnunum að skv. lúterskri kirkju munu þau fara til helvítis taki þau ekki trúna? Af hverju er ekki útskýrt að Marteinn Lúther sé einn af aðalmönnunum í gyðingahatri Vesturlanda og höfundur rits sem varð afar vinsælt í Þriðja ríkinu, Die Jüden und Ihren Lügen (Gyðingar og lygar þeirra)?

Kristinfræðikennslan á annaðhvort að segja sannleikann eða hverfa. Markmið grunnskólakennslu er ekki að hvítþvo syndir ríkisstofnanna né að reka áróður fyrir þeim. Ég verð vel sáttur ef illska kirkjunnar verður tekin fyrir í kristinfræðikennslu hérlendis, enda er það þarft umræðuefni meðal barna sem fullorðinna.

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 3.12.2007 kl. 14:32]

ok Þorsteinn S...ég viðurkenni að ég skil ekki hvað þú meinar?

[Þorsteinn Siglaugsson, 3.12.2007 kl. 15:40]

Það er von að þessi umræða sé öll út um víðan völl í ljósi þess hvað allir virðast fljótir að misskilja hver annan!

Punkturinn hjá Vilhjálmi, held ég, er sá, að fólk geti breytt siðlega án þess að því fylgi trú. Punkturinn sem ég set fram er sá, að afar erfitt geti verið að sýna fram á hvers vegna við eigum að breyta rétt án tilvísunar til æðri máttarvalda, já, og refsingar annars heims. Sú röksemd kemur tilvist guðs í rauninni ekkert við, heldur aðeins trú á tilvist guðs (nú eða jafnvel bara mögulega tilvist) sem er að sjálfsögðu allt annað: Það er hægt að trúa öllu mögulegu hvort sem það er rétt eða ekki. Ég vona að þessi útlistun dugi, Anna.

Til nafna: Eins og þú sérð á ofangreindu vil ég alls ekki draga spurninguna um tilvist guðs inn í þessa umræðu. Ég gæti hins vegar ekki verið meira sammála þér um það, að kristnifræðikennsla í skólum er í molum.

Einar Elí segir: "Ef eina leiðin til að kenna börnum okkar að það sé ljótt að stela, drepa eða nauðga er að segja "Guð segir það, og þessvegna má það ekki" er eitthvað mikið að."

Það getur vel verið að það sé eitthvað mikið að. Og vissulega hafa komið fram alls kyns tilraunir til að grundvalla siðferði á einhverju öðru. Þar á meðal er tilraun Kants. Önnur er tilraun nytjahyggjunnar. En hefur einhver af þessum tilraunum heppnast þegar þær eru raktar til enda?

Ábending mín er sú að það er ekki nóg að rekja syndaregistur kirkjunnar og segja svo bara að siðleg breytni sé óháð trúarbrögðum. Það verður að fara miklu, miklu dýpra en það og reyna að svara spurningunni um hin endanlegu rök fyrir því að ég eigi ekki að drepa náunga minn eða ræna.

Til að svara lokapunkti Einars, þá getur vel verið að einhver haldi því fram að trúleysingjar séu vont fólk. En það eru líka margir sem halda því fram að kristnir menn, múslimar, hindúar eða einhverjir aðrir séu vont fólk. Allir hafa þeir rangt fyrir sér. Lífsafstaða fólks gerir það ekki gott eða vont heldur breytni þess. Það getur vel verið að það sé alveg jafn erfitt og hitt að sanna tilvist guðs, en það verður að minnsta kosti að reyna!

[Þorsteinn Siglaugsson, 3.12.2007 kl. 15:45]

Ath. Aftasta málsgreinin átti að vera á undan síðustu greinaskilum!!

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 3.12.2007 kl. 15:48]

Já takk Þorsteinn S...þetta dugar. Ég hef einnig verið iðin að benda mönnum á að tilvist guðs er háð trúnni á honum!

Hvers vegna getur gott siðferði ekki grundvallast á mannasetningum?  Sé ekkert því til fyrirstöðu? 

[Sigurjón, 3.12.2007 kl. 16:00]

Það er gaman að fá svona djúpan vinkil í umræðuna Þ.S.  Miklar pælingar hér á ferð.

Ég hef þetta einfalt: Ég trúi engu, en ef ég sé náunga minn í vanda staddan, fer ég honum umsvifalaust til hjálpar, án þess að huxa um umbun aðra en þakklæti hans og þann möguleika að í framtíðinni geti verið að ég þurfi á honum að halda að endurgjalda greiðan.  Voðalega var þetta löng setning...

Ég kem fram við aðra eins og ég vil að þeir komi fram við mig og merkilegt nokk: Þeir gera það yfirleitt alltaf.  What goes around, comes around (þið afsakið orðbragðið). 

[Ingólfur, 3.12.2007 kl. 16:03]

Þorstenn, miljónum manna gengur ágætlega að breyta rétt án þess að þeir trúi á refsingu í næsta lífi. Það er lítið mál að réttlæta það með einfaldri siðfræði. Gullna reglan er gott dæmi um þetta, enda líklega þess vegna sem hana er að finna í mörgum trúarbrögðum.

Mér þykir beinlínis óhugnarlegt að hugsa til þess að sumir breyta bara rétt af því að guð segir þeim það og hótar refsingu ef þeir gera það ekki. Því þá þarf nefnilega bara eitthver að telja þeim trú um að guð segi eitthvað annað til þess að þeir fari að gera illt.

[Þórólfur (IP-tala skráð) 3.12.2007 kl. 17:08]

Þakka þér Vilhjálmur fyrir góðan pistil.

Ég verð hins vegar að lýsa yfir undrun og vonbrigðum með ofstæki Hildar Þórðardóttur sem þú vitnar til í pistlinum - ég trúi ekki á guð en samt fer ég ekki um myrðandi, nauðgandi og rænandi eins og mætti halda að væri óumflýjanlegt þar sem ég óttast jú ekki að þurfa að svara til saka eftir dauða minn.

Þó ég sé ósammála Þorsteini Siglaugssyni þá er hann þó málefnalegur og laus við þann æsing og rökleysu sem oft einkennir skrif þeirra sem finna sig knúna til að snúast til varnar kristinni trú og kirkju, sbr. innlegg frá Ragnari Erni hér að ofan.

[Þorsteinn Siglaugsson, 3.12.2007 kl. 17:13]

Ég held að siðferði grundvallist aldrei á mannasetningum, Anna. Þá er ég að nota hugtakið mannasetningar í hefðbundinni merkingu. Breytni getur hins vegar verið í samræmi við einhverjar tilteknar mannasetningar, en það er svolítið annað mál.

Vissulega er hægt að finna alls konar reglur til að fara eftir, Ingólfur. Gullna reglan er svo sannarlega gott dæmi um það. En hvers vegna eigum við að fylgja henni, eða einhverri annarri siðareglu? Ég held að umræðan fari fyrst að verða áhugaverð þegar menn byrja að reyna að svara þeirri spurningu.

Ég er sammála því að það getur verið hættulegt að grundvalla siðferði á vísun til guðlegs vilja. Það getur jafnvel orðið óhugnanlegt, sér í lagi ef guðinn hefur vafasamt siðferði! Við höfum sjaldan séð þá hættu betur en nú þegar fólk sprengir sjálft sig og meðbræður sína í loft upp á grunni túlkana á guðlegum vilja! En af tvennu illu held ég þó að helvíti Nietsches sé verra en samfélag þar sem fólk breytir rétt í krafti trúar.

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 3.12.2007 kl. 17:23]

Nú er ég aftur hætt að skilja þig Þorsteinn S...

Ég held að siðferði grundvallist aldrei á mannasetningum, Anna. Þá er ég að nota hugtakið mannasetningar í hefðbundinni merkingu. Breytni getur hins vegar verið í samræmi við einhverjar tilteknar mannasetningar, en það er svolítið annað mál.

[Ingólfur, 3.12.2007 kl. 18:08]

Já það er svo sem ekki lítil spurning, af hverju förum við eftir siðareglum. Ég held einfaldlega að það sé í mannlegu eðli. Manni líður illa ef maður gerir á hlut annara. Líklega er þetta örsök hæfileikans að geta sett sig í spor annara, það er erfitt að slökkva á honum og því hugsar maður ósjálfrátt um þá sem maður brýtur gegn.

Einnig kemur inn í að maðurinn vill ekki þurfa að búa í stöðugum ótta en ef maður væri sífellt brjótandi á öðrum að þá eignaðist maður líklega fljótt marga óvini.

En þetta eru að verða það heimspekilegar umræður að maður þyrfti að fara að lesa sér betur til, til að taka þátt í henni.

Ég læt því nægja að setja þá fullyrðingu fram að maðurinn breyti almennt rétt án þess að þó að ég viti fyrir víst hvers vegna hann gerir það.

[Vilhjálmur Þorsteinsson, 3.12.2007 kl. 18:10]

Ég tek undir þakkir til Þorsteins Siglaugssonar fyrir málefnalegt innlegg.  Einn af mínum meginpunktum var að benda á þá trú mótmælenda að breytni manns kemur því aðeins mjög óbeint við hvort hann fer til himna.  Tökum dæmi um náungann sem rak vændishús og eiturlyfjabæli í Ármúla, en hefur nú snúist til trúar og rekur bænamiðstöð á sama stað.  Hann gæti átt ágætis möguleika á himnaríkisvist, og reyndar betri en ýmsir aðrir sem iðrandi syndari, þrátt fyrir lastafullt líf lengst af.

Ég held að siðferði mótist að hluta af árþúsundagömlum hefðum, sannindum og náttúruvali um það hvað hentar mannlegu samfélagi best.  Richard Dawkins hefur gert þessu efni allgóð skil í bók sinni The God Delusion, og hvetur til frekari rannsókna, enda er þetta mjög spennandi rannsóknarefni fyrir siðfræðinga.

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 3.12.2007 kl. 18:28]

Já Þorsteinn S. er málefnalegur og ekki með tilvísanir í bibliu né persónuleg skot...það ber kærlega að þakka og virða.

[Matthías Ásgeirsson, 3.12.2007 kl. 19:42]

Vilhjálmur, ég mæli með bók Michael Shermer, The Science og Good and Evil.  Í henni fjallar hann ítarlega um þróun siðferðis en á þann hátt að leikmenn geta skilið.

[Púkinn, 3.12.2007 kl. 20:41]

Góð grein hjá þér.   Ég ætlaði reyndar að skrifa um sama efni, en hef bara engu við þetta að bæta.

[Þorsteinn Þórsson (IP-tala skráð) 3.12.2007 kl. 20:55]

Fínn pistill nafni og augljóst eins og þú bendir réttilega á að "kristin siðfræði" er vægast sagt mjög loðið og teygjanlegt hugtak.  Enda eru hinar ýmsu kristnu kirkjudeildir mjög svo ósammála um hvað er innifalið í "kristnu siðfræði" og "siðfræðin" í bíblíunni er vægast sagt vafasöm á köflum. 

En er það æskilegt uppeldi að börnum sé kennd hegðun út frá hegningarreglum, þ.e. ef þú gerir ekki svona þá verður þér refsað.  Skiptir þá litlu máli hvort að refsivöndurinn er í höndum foreldranna, löggunnar, Grýlu eða Guðs.  Auðvitað tekst manni ekki alltaf að fara eftir þessu en er ekki heilbrigðara að börnin "læri" að haga sér samkvæmt "góðri siðfræði" einfaldlega vegna þess að það sé æskileg hegðun.  Ég gef alla vegana lítið fyrir hræðslu-siðfræði sem að mér finnst rista ákaflega grunnt. 

[Þorsteinn Siglaugsson, 3.12.2007 kl. 21:09]

Þakka ykkur öllum kærlega góð viðbrögð við þessum vangaveltum. Og takk fyrir góðan og þarfan pistil, Vilhjálmur. Svona til áréttingar handa Önnu, þá skil ég hugtakið mannasetningar þannig að það vísi til einhvers konar reglna eða viðmiða sem annað hvort mótast af samfélaginu eða eru settar t.d. af yfirvöldum. Þegar ég segi að þær geti ekki verið grundvöllur siðferðis hef ég í huga hvernig mannasetningar og siðferðisreglur geta rekist á. Einræðisherra gæti t.d. sett lög um að öllum bæri að segja til gyðinga hvar sem þeir dyljast, svo hægt sé að drepa þá. Slíkt boð er mannasetning, en stangast á við viðteknar siðferðisreglur. Mannasetningar geta hins vegar endurspeglað siðalögmál. Góð löggjöf gerir það til dæmis.

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 3.12.2007 kl. 22:48]

Þorsteinn nú skil ég þig og er reyndar alveg sammála...vil benda á ágætis grein í þessu sambandi...

Siðareglur urðu því til vegna þess að mönnum er nauðsyn á því að samskipti þeirra geti gengið friðsamlega fyrir sig. Þau eru leikreglur sem menn sjá að hyggilegt er að halda til þess að tryggja eigin afkomu. Þótt þær komi ef til vill í veg fyrir að einstaklingur nái að fullnægja tiltekinni löngun á tilteknum tíma, þá þjóna þær hagsmunum hvers og eins til lengri tíma litið. Að þessu leyti eru siðareglur eins og umferðarreglur; þær koma skikkan á umferðina sem gerir mér kleift að komast leiðar minnar þótt það geti skaðað stundarhagsmuni mína að bíða á rauðu ljósi þegar mikið liggur við.

Stundum eru samskipti manna á alþjóðavettvangi höfð til marks um ágæti kenningar Hobbes. Þótt alþjóðlegar reglur og samþykktir séu í gildi, þá eru þær oft þverbrotnar vegna þess að ekkert alþjóðlegt yfirvald er til að framfylgja þeim.

http://www.heimspeki.hi.is/?sidareglur?hluti=2&hluti=3#FS1

[Þorsteinn Siglaugsson, 3.12.2007 kl. 23:55]

Já, Hobbes gerði góða grein fyrir þessu. Locke líka ef ég man rétt. Af nútímaheimspekingum er það líklega Nozick sem hefur fjallað um þetta mál af einna mestu viti.

Kristna nálgunin er auðvitað allt önnur og kannski má segja að þarna rekist á tvær gerólíkar nálganir. Annars vegar sú kristna og gyðinglega (og reyndar Kant að vissu leyti líka) þar sem áherslan er á inntak og gildi siðferðisins og hins vegar nálgun Hobbes', Locke's og annarra frjálshyggjumanna og sporgöngumanna þeirra þar sem praktíkin er allsráðandi.

Ein af þeim bókum sem ég hef haft mest gaman af í gegnum tíðina er The Fountainhead eftir Ayn Rand (sem ég þýddi reyndar á sínum tíma á íslensku). Fountainhead er heimspekirit dulbúið sem skáldsaga - ákaflega rússnesk bók, enda var Rand Rússi, innflytjandi í BNA og mjög öfgasinnaður frjálshyggjumaður. Hún hafnaði viðteknu kristnu siðferði, á þeim grundvelli að í rauninni gerðum við allt sem við gerum fyrir okkur sjálf, hvort sem það er að græða peninga eða starfa að mannúðarmálum. Að vissu leyti má kannski segja að Rand taki þarna frumforsendur ensku frjálshyggjumannanna og kannski nytjastefnumannanna líka og og teygi að endapunkti, þar sem grunnur siðferðisins verður á endanum hrein síngirni. Lausn Rand er að mörgu leyti í anda existensíalismans og til að lengja ekki málið með útskýringum vísa ég á Meursault, söguhetju Camus í Útlendingnum.

En hefur siðferði byggt á síngirni siðlegt gildi? Því myndu líklega kristnir menn hafna. Kant myndi reyndar hafna því líka, en ég er ekki endilega viss um að hann geri það á réttum forsendum! En ágreiningurinn liggur þarna held ég. Og í kristninni er auðvitað spurningin um siðferðilegt gildi miklu dýpri en svo að það sé nóg að vísa bara til refsingar í öðru lífi.

Læt þetta duga í bili og vona að eitthvað af því sé sæmilega skiljanlegt!

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 4.12.2007 kl. 00:43]

Þorsteinn, nú held ég að þú sért kominn að kjarna málsins.

Siðferðilegt gildi manneskjunnar liggur dýpra en í mannasetningum, en það sést aðeins af verkum þeirra.  Mitt innslag er að það sé ekki kristið (ekki einkaleyfi þar) heldur sammannlegt. Sókrates trúði á það og tók inn eitrið, þótt hann hefði rétt fyrir sér, en vildi framfylgja lögunum. Ghandi er einnig dæmi um mann með siðagildi sem rista dýpra en síngirni.  Þessi menn eru ekki kristnir.  Veit ekki hvort ég eigi að kalla Jesús sjálfan kristinn, en hann var gyðingur.

Hermann Hesse tekur líka á þessum spurningum í "the glass beat game".

ps: Hvað heitir Fountainhead á íslensku? Gaman væri að lesa hana. 

[Þorsteinn Siglaugsson, 4.12.2007 kl. 08:38]

Ég held að ef við höldum áfram komumst við að því að við erum á endanum algerlega sammála, Anna!

Fountainhead heitir Uppruninn á íslensku. Ég er ekki viss um að neitt sé til af henni lengur. Það væri þá helst í fornbókabúðum.

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 4.12.2007 kl. 12:17]

Já Þorsteinn, við virðumst hafa sömu grunnhugmynd um siðferði og mannasetningar. Ég vil hinsvegar tala um sammannlegt siðferði, ekki kristilegt siðferði.  Það er í raun ekkert stórmál.

Mun hafa "Upprunann" á bak við eyrað...takk. 

[Kári Harðarson, 11.12.2007 kl. 11:15]

Ég mæli með bókinni "The Moral Animal" sem færir rök fyrir því að það sé gott fyrir tegundina og einstaklinginn að vera óeigingjarn, óháð allri heimsspeki.

Menn þurfi með öðrum orðum ekki að vera guðum líkir til að gera óeigingjarna hluti, það geti hreinlega verið innbyggt í okkur sem tegund. Ef augað gat þróast, því þá ekki óeigingjörn hegðun?

Wikipedia er með ágæta grein um söguþráð "Fountainhead" :

http://en.wikipedia.org/wiki/The_Fountainhead

[Greta Björg Úlfsdóttir, 11.12.2007 kl. 15:43]

Sæll Vilhjálmur.

Ég las færsluna þína aðeins lauslega og treysti mér því miður ekki til að lesa alla þessa umræðu hér (þar sem ég er lasin, kannski með snert af flensu), en ég sé á öllu að hér er vitsmunalega og málefnaleg umræða á ferð. Það þykir mér mjög vænt um, nóg er víst bullað í kringum þessi mál, sem ekki verða leyst á einum degi (nema hvað litlu jólin verða víst haldin bráðum, og þar þarf að leysa úr málum!).

Mér líður frekar illa inni í þessari umræðu. Lengi vel setti maður ekki spurningarmerki við fyrirbærið þjóðkirkju, hún bara var þarna. Ég var ekki alin upp í sérstökum "þjóðkirkjuanda", heldur var mér innrætt að kærleikurinn væri hið æðsta afl á jörðinni (enda stendur víst einhvers staðar að Guð sé kærleikur).

Nú hefur þjóðkirkjan á síðari árum gerst aðsópsmeiri, undir yfirstjórn sem mér hugnast illa. Oft skammast maður sín hreint og beint fyrir þá sem þar standa í broddi fylkingar, sem skráður þjóðkirkjumeðlimur. Mér finnst það vont, þar sem mér þykir frekar vænt um evangelísk-lútersku kirkjudeildina, heldur en hitt.

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 13.12.2007 kl. 10:59]

Í Kastljósi 12 des...Sigmar bað Guðna ítrekað að skilgreina hvað kristið siðgæði væri að þá sagði Guðni "það er að standa vörð um kirkjuna"