Neyðarlögin í máli og myndum

Undanfarið hef ég orðið var við misskilning í umræðunni um virkni neyðarlaganna margfrægu.  Meðal annars heyrði ég ekki betur en að Lilja Mósesdóttir hagfræðingur og frambjóðandi VG segði í Kastljósi RÚV (frá ca. 5:20) að ríkissjóður hefði í reynd fært innlendum innstæðueigendum 600 milljarða með umræddum lögum.  Sannleikurinn er þveröfugur, þ.e. að ríkissjóður (eða Tryggingarsjóður innstæðueigenda) losaði sig undan verulegum skuldbindingum með setningu laganna.

Af því að það er erfitt að útskýra málið í texta einum saman, tók ég mig til og útbjó PowerPoint-glærur sem sýna áhrif laganna í máli og skýringamyndum.  Landsbankinn er tekinn sem dæmi, af því að hann er eini bankinn sem mun reyna á innstæðutrygginguna, og þá aðeins fyrir erlendar innstæður.

Þarna er fengist við athyglisverðar spurningar á borð við hvernig neyðarlögin virka, hverjir töpuðu á þeim og hverjir græddu, og hvað gerist ef þau verða dæmd ógild.

Glærunum er pakkað í PPS (PowerPoint Show) skrá, sem vonandi gengur á allar gerðir PowerPoint á PC og Makka.  Endilega gerið athugasemd ef eitthvað er ekki eins og það á að vera.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Neyðarlögin í nokkrum glærum

Athugasemdir

[Hólmfríður Bjarnadóttir, 31.3.2009 kl. 04:20]

Þakkir fyrir þessar útskýrnigar.

[Doddi D (IP-tala skráð) 31.3.2009 kl. 07:38]

Frábær framsetning. EN betra hefði verið að sleppa að nefna tryggingasjóð innlána. Það flækir bara málið. Eignir hans voru nóminelt rétt um ellefu milljarðar þaraf tryggðir þrír milljarðar með bankabréfum! Þannig að hann hefur ekkert að segja í þessari jöfnu. Það vantar lika að nefna hlutföllin. Það skiptir máli að vita þegar upp er staðið hversu mikið ríkissjóður þarf að standa undir, svo sem 200 milljarðar í peningamarkaðssjoði, 350 milljarðar til að "styrkja" bankana og hugsanlega 350 milljarðar í IceSave. Ennfremur tapað traust annarra ríkja. Það hefði hugsanlega verið betra að láta bankana fara á hausinn og setja upp nýja banka þegar í stað, lækka skatta um helming og fara í diplómatíska herferð erlendis.

[Árni (IP-tala skráð) 31.3.2009 kl. 08:26]

Villi, innlendir aðilar (Kjörbók) og erlendir aðilar (Icesave) standa ekki við sama borð. Þar sem bankinn er "gjaldþrota" á innlendi aðilinn að standa jafnfætis erlenda aðilanum og á því er brotið í neyðarlögunum.

Ef báðir aðilar eiga svo 10 milljónir inni í bankanum, þá gefur ríkið þeim innlenda 7 milljónir.  Hvort sem það er í gegnum innistæðusjóðin gjaldþrota eða þá ríkið.    Erlendi aðilinn mun svo síðar meir væntanlega fara í málssókn til að láta reyna á þetta til að vera viss.  

Innlendi skuldarinn sem skuldar hinsvegar 10 milljónir fyrir hrun skuldar enn 10 milljónir. 

Þannig að óréttlætið er það sem margir hafa bent á að sumir sem áttu peninga fá þá gefins (Tryggða) en þeir sem skulda fá ekkert.  Erlendu aðilarnir fá löngutöng ....

[Marinó G. Njálsson, 31.3.2009 kl. 09:17]

Þú snýrð þessu á haus, Vilhjálmur.  Umræðan hefur ekki snúist um hver ætti að borga þessa 600 milljarða, heldur hverjir fengu þá.  Skýringar þínar eru ágætar upp að vissu marki, en ekkert lengra.  Ekki er hægt að segja að neyðarlögin séu eitt og yfirlýsing ríkisstjórnarinnar annað.  Yfirlýsingin er túlkun ráðherra á innihaldi laganna.

Neyðarlögin breyttu forgangi krafna í þrotabú bankanna.  Þau gera ekki greinarmun á innlendum og erlendum innlánum sem stofnað er til hjá innlendum banka.  Þannig eru allar icesave innistæður varðar á sama hátt og innlendar innistæður og hluti KaupthingEdge.  Í lögum Tryggingasjóð innistæðueigenda segir að ekki reyni á sjóðinn fyrr en ljóst er að viðkomandi innlánsstofnun hefur ekki greiðslugetu.  Eftir það eiga aðrir aðilar að sjóðnum að borga.  Í ESB tilskipuninni er aftur talað um ábyrgð ríkisins á tryggingasjóðnum.

Þar sem þú snýrð þessu á hvolf, þ.e. hverjir borga í staðinn fyrir hverjir njóta, þá hrekur þetta sem þú segir ekki fullyrðinguna um að innistæðueigendum hefðu verið færðir 600 milljarðar.  Þetta losaði hugsanlega rikissjóð undan einhverjum skuldbindingum, en þá gefur þú þér að ekki hefði fengist upp í tryggðar innistæður.  Auðvelt hefði verið að setja undir þann leka með því að segja að innistæður upp að 20.887 EUR nytu forgangs.  Ef þetta hefði verið gert, þá værum við laus við icesave deiluna, þar sem allir innistæðueigendur hefðu verið tryggðir upp að 20.887 EUR.

Annars snýst þetta mál ekki um að ekki hafi átt að tryggja innistæðurnar.  Það snýst um að tryggja eigi ALLAN sparnað á sama hátt.  Þá á ég við lífeyrissparnað, sparnað sem eldra fólk setti í hlutabréf, sparnað í peningasjóðum og sparnað sem notaður var við að kaupa húsnæði.  Þó svo að einhver hluti þjóðarinnar hafi fengið 100% lán, þá erum við mun fleiri sem notuðum sparnaðinn okkar til að kaupa húsnæðið sem við búum í.  Innistæður umfram 20.887 EUR var áhættufé, en því var bjargað.  Það er mismunun og þetta vil ég (og fleiri) fá leiðrétt.

[Jón Helgi Egilsson (IP-tala skráð) 31.3.2009 kl. 09:24]

Sæll,
Fínar glærur og gott yfirlit.  Ég fæ þó ekki betur séð en að það hafi dregið úr áhuga þínum að ríkið ábyrgist Icesave.  Það má sjá með því að bera saman við t.d. þessa færslu þína sem og fyrri umræður okkar (skal þó ekki fullyrða um það). 

Eins ýmsir hafa margoft og ítrekað bent á þá eru ekki lög í landinu, ESB tilskipanir eða annað sem skuldbinda Ísland til að ábyrgjast Icesave (þrátt fyrir útbreiddan misskilning um annað).  Það eru raunar mjög sterk rök fyrir hinu gagnstæða.  Samfylkingin og helst ESB sinnar hafa lagt á það mikla áherslu að Ísland bjargi bankakerfi Evrópu og skuldsetji framtíð Íslands!

Nú skora ég á þig að fara í gegnum Icesave málið og gefa okkur þitt mat á því enda mér algerlega hulin ráðgáta af hverju menn vilja veikja Ísland á kostnað Evrópu. Vonandi hefur það ekkert með ESB trúmál að gera. Eða hvað?

Kveðja,

[Vilhjálmur Þorsteinsson, 31.3.2009 kl. 11:14]

Doddi: Tryggingasjóður innstæðueigenda er einmitt lykilatriði.  Ef neyðarlögin hefðu ekki verið sett hefði innstæðutrygging innanlands lent á honum.  Það er algerlega óraunhæft að láta hann halda sig aðeins við 19 milljarðana sem í honum voru, þá hefði fólk ekki einu sinni fengið 20.887 evrur pr reikning heldur aðra og miklu lægri upphæð.  Það hefði endað í ránum og gripdeildum.  Ríkið hefði þurft að bakka sjóðinn upp, og þá er 100% klárt að það hefði þurft að gilda jafnt fyrir allar innstæður, innlendar og erlendar.

200 milljarðar í peningamarkaðssjóði er óskylt mál.  Sjóðirnir eru aðskildir lögaðilar frá bönkunum og eru ekki inni í efnahagsreikningi þeirra.  350 milljarða eigið fé inn í nýju bankana er ekki nettó kostnaður ríkissjóðs.

Við getum prísað okkur sæl yfir því að Bretland og Holland eru "aðeins" að krefjast 20.887 evra pr reikning, ekki allra innstæðna.

Árni, neyðarlögin rétta vissulega almennum kröfuhöfum löngutöng, og það á eftir að koma í ljós hvort þeir sætta sig við það.

Marinó, neyðarlögin gera landfræðilegan greinarmun á innlánum.  Aðeins innlán í útibúum bankanna hérlendis verða forgangskröfur og þar af leiðandi, í reynd, tryggðar að fullu.  Ég næ ekki alveg af orðum þínum hvort þú ert á móti neyðarlögunum, en ég geri ekki ráð fyrir að svo sé þar sem einungis kröfuhafar í bankann (og harðir lagaprinsippmenn) gætu verið á móti þessum lögum - bæði skattborgarar og innstæðueigendur hagnast (verulega) á þeim!

Að tryggja allan sparnað á sama hátt er algjörlega óraunhæft.  Sum sparnaðarform eru einfaldlega öruggari en önnur og það kemur fram í ávöxtun. Það verður aldrei hægt að tryggja t.d. eigur í hlutabréfum eða fyrirtækisskuldabréfum eins og lífeyrissjóðir (og sumir bankasjóðir) áttu, ef svo væri myndi sú trygging kosta meira en ávöxtunarávinningurinn og þá hefðu menn bara átt að kaupa ríkisbréf til að byrja með.

Jón Helgi, þessar glærur minntu mig enn betur á að erlendir innstæðueigendur eru að tapa öllum innstæðum umfram 20.887 evrur, meðan innlendir sleppa ósárir frá hildarleiknum.  Ég er mjög feginn þeirri sjentilmennsku af Breta og Hollendinga hálfu að krefjast "aðeins" 20.887 evra pr reikning, miðað við forsöguna og virkni neyðarlaganna.  Það væri mjög langt gengið í þvergirðingshætti og óþverraskap að standa ekki einu sinni við það loforð, og menn væru í talsverðum rétti að líta á okkur sem óalandi og óferjandi eftir slíkt.

[Vilhjálmur Þorsteinsson, 31.3.2009 kl. 11:44]

... en P.S.: ég tel, eins og ég hef áður sagt, að Bretar og Hollendingar eigi að taka þátt í að brúa gatið í Tryggingarsjóði innstæðueigenda, vegna beitingar "hryðjuverkalaganna" og vegna þess hve ákvæðin um fjármögnun tryggingarsjóðs eru óskýr í ESB/EES-reglunum.

[Héðinn Björnsson, 31.3.2009 kl. 12:38]

Neyðarlögin tryggðu ótryggar fjárfestingar (innistæður umfram 20 þúsund evrur). Innistæður umfram þessa tryggingu var ekkert  tryggari fjárfesting en peningamarkaðssjóður eða húsnæðiskaup fram að hruni. Síðan eru neyðarlögin sett og reglunum breytt eftir á og sumar gerðir af áhættusparnaði eru tryggðar aukalegar en aðrar ekki. Slíkt er mismunun og fæst ekki staðist með lögum.

Það er svo spurning hvort það skipti öllu hvort hlutir standist með lögum á þessum tímum því það er valdið á götunni sem mun hafa síðasta orðið í hvað er hvernig hlutum verður háttað í þessum málum. Sparnaður, skuldir og hlutabréf eru bara einhvers virði ef þau eru almennt viðurkend og þau eru bara almennt viðurkend meðan samfélagssáttmálinn er virtur.

[Marinó G. Njálsson, 31.3.2009 kl. 12:39]

Vilhjálmur, ég er fyrst og fremst að benda á mismunandi nálgun þína og Lilju.  Hún er að fjalla um hve mikið þeir fengu, sem nutu góðs af neyðarlögunum, meðan þú ert að velta því fyrir þér hver ber kostnaðinn.

Icesave reikningarnir voru við innlán við Landsbankann í Reykjavík.  Ekki í London eða Amsterdam.

Innistæður umfram 20.887 EUR voru jafnmikið áhættufé og hlutabréf.  Hvorugt naut tryggingar!  Mér hefði bara alls ekkert þótt það óeðlilegt að setja þak á innistæðutryggingar og bæta í staðinn almennum hlutabréfaeigendum bréf sín upp að ákveðinni upphæð.  Sama gildir um lífeyrissparnað.  Miðað við að 200 þúsund manns eigi lífeyrissparnað, þá var meðaleign þeirra um 9,2 milljónir (1.840 milljarðar/200 þúsund) og lækkaði niður í 8,2 milljónir eða um 200 milljarða.  Geir og Björgvin lýstu því yfir að lífeyrissparnaðurinn yrði varinn, en það hefur ekki verið gert.

Það var ekkert mál að skuldbinda skattborgara um 600 milljarða vegna innistæðutrygginga og 200 milljarða í viðbót vegna peningasjóða, en það er alveg ómögulegt að verja almenna hlutabréfaeigendur sem tóku sömu áhættu eða lífeyrissparnað.  Ég átti engin hlutabréf, þannig að ég er ekki að tala um þetta út frá eigin hagsmunum.  Ég tapaði aftur háum upphæðum af lögbundnum lífeyrissparnaði mínum og um þriðjungi af séreignasparnaði mínum.  Mér finnst það fúlt, þegar örfáir einstaklingar (orð Sigríðar Ingibjargar Ingadóttur í Silfrinu um daginn) fengu hundruð milljarða tryggða í bak og fyrir.  Um það snýst þetta.  Þetta snýst ekkert um að hafa eitthvað af öðrum.  Þetta snýst um jafnræði sparnaðarforma.

[Vilhjálmur Þorsteinsson, 31.3.2009 kl. 12:55]

Héðinn og Marinó, ég tel vera verulegan eðlismun á innstæðu í banka (því sem heitir sight eða on-demand deposits), tryggðri sem ótryggðri, og fjárfestingu í hlutabréfum eða húsnæði.  Fjárfesting í hlutabréfum eða húsnæði er þess eðlis að hún getur lækkað eða hækkað og það vita allir fyrirfram.  Bankar eru aftur á móti grundvallarstofnanir í samfélagi og undir miklu eftirliti og regluverki, sem á að gefa almennum borgurum vissu um að almenn innlán tapist ekki.

Marinó, Icesave taldist rekið undir útibúum Landsbankans í Bretlandi og Hollandi, nóta bene ekki dótturfélögum (sem hefði leyst vandann).  Að fara að bæta hluthöfum tap á falli Landsbankans hefði aldrei komið til greina.  Og eins og ég segi, það var engin "skuldbinding skattborgara um 600 milljarða" vegna innstæðutrygginga, það er um ekkert slíkt að ræða, og ekki heldur að innstæðueigendur hafi "fengið" neitt, þeir héldu bara peningunum sínum.  Lilja Mósesdóttir var úti á túni með þessa 600 milljarða staðhæfingu.

[Páll A. Þorgeirsson (IP-tala skráð) 31.3.2009 kl. 15:50]

Skemmtilegar glærur, lítið meira en það.  

Ég tek undir með Marinó hér fyrir ofan enda hefur hann greinilega mestu og bestu innsýn í þessi mál.  Árni og Héðinn eiga góð innskot.

Ég læt stór ?? við innskot þitt 31.3. kl. 12,55  ......spái þó örlítið í það hver sé í raun úti á túni. 

[Vilhjálmur Þorsteinsson, 31.3.2009 kl. 19:17]

Þakka álitsgjöfina, Páll "Cowell" Þorgeirsson

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 31.3.2009 kl. 21:28]

Finnst þér virkilega að hlutabréfakaup jafnist á við það að kaupa fasteign....Þorsteinn?

[Vilhjálmur Þorsteinsson, 31.3.2009 kl. 22:27]

Anna: ég heiti reyndar Vilhjálmur.  Ég sagði ekki að hlutabréfakaup og fasteignakaup væru sami hluturinn, en hvort tveggja er eðlisólíkt innstæðu í banka.

[Marinó G. Njálsson, 31.3.2009 kl. 22:56]

Vilhjálmur, það er nefnilega þar sem okkur greinir á.  Ég myndi t.d. segja að það hafi haft meiri áhrif á íslenskt efnahagslíf, að hlutabréfaeigendur töpuðu öllum sínum eignum.  Það hafði keðjuverkandi áhrif sem felldi hvert fyrirtækið á fætur öðru.

En aftur að innistæðum.  ESB tilskipunin gerir ráð fyrir tryggingu upp á EUR 20.887.  Ef mikilvægi innlána er svona mikið, af hverju er þessi trygging ekki höfð hærri?  Og hvers vegna gefur tilskipunin kost á að undanþiggja alla sem ekki eru einstaklingar?  Í mínum huga snýst þetta um vilja ESB og íslenska löggjafans, þegar reglurnar voru settar á síðustu öld.  Við getum líka séð, að bresk stjórnvöld ætla bara að tryggja upp að 50.000 GBP og varla eru innistæður minna mikilvægar þar en hér.  Það er grundvallaratriði hér, að innistæður á einum reikningi umfram EUR 20.887 er áhættufé samkvæmt tilskipuninni.   Þannig var það þar til ríkisstjórnin breytti leikreglunum.

Það getur vel verið að einhverjir hafi ekki áttað sig á þessu.  Aðrir gerðu það.  Fullt af fólki fór í bankana í vikunni fyrir hrunið og ýmist tók út peninga eða dreifði háum upphæðum milli margra reikninga.  Sagan um manninn sem kom inn í bankann með ferðatöskurnar þrjár er sönn.  Hann labbaði víst út með 70 milljónir í töskunum sínum vegna þess að hann þekkti reglurnar.  Í hans huga var enginn munur á innistæðum umfram EUR 20.887 og hlutabréfum.

[Vilhjálmur Þorsteinsson, 31.3.2009 kl. 23:07]

Marinó, ef ríkið hefði ekki ábyrgst innistæður þá hefði t.d. lausafé fyrirtækja í landinu horfið/frosið, svo og launareikningar fólks o.s.frv.  Það hefði aldrei gengið upp í framkvæmd, og var hreint þjóðaröryggismál að klára þetta eins og gert var.  Ég er afar feginn að Lilja Mósesdóttir og þú réðuð ekki landinu þann 7. október sl.

50.000 GBP er 2,5-sinnum hærri upphæð en 20.887 EUR.  Reyndar eru flest Evrópuríki að taka upp hærri tryggingu, Lúxemborg var t.d. að hækka hana í 100.000 EUR.

Ef innistæður væru ótryggar þá væru þær eins og skuldabréf á banka í kröfuröðinni, sem sagt á undan hlutabréfum.  Það eru ekki margir sem myndu halda því fram með alvörusvip að innistæða í banka sé jafn áhættusöm og hlutabréf í bankanum.

[Marinó G. Njálsson, 1.4.2009 kl. 00:45]

Vilhjálmur, ég skil alveg þann vanda sem fólk og fyrirtæki hefðu lent í.  Svo ég endurtaki það sem ég hef sagt.  Ég er EKKI að segja að EKKI hafi átt að verja þetta.  Það sem ég er að segja að með því var sparnaðarformum mismunað.  Í þvi felst gagnrýni mín og öll röksemdafærsla. 

Annað í þessu.  Innistæður heimilanna hjá bönkunum voru  um 600 milljarðar 30.9. og innistæður fyrirtækja um 550 milljarðar.  Alls gerir þetta 1.150 milljarðar.  Það var ekki einu sinni gerð greining á því hvort og þá hverjir þurftu á þessari vernd að halda, en það er það fyrsta sem mönnum dettur í hug þegar verja á aðra hluti.

[Marinó G. Njálsson, 1.4.2009 kl. 00:49]

Það skiptir svo sem ekki heldur máli hverju menn halda fram.  Staðreyndir eru staðreyndir.  Þannig ákvað ESB að hlutirnir ættu að vera og því verður ekki breytt.  Það getur verið að þetta sé órökrétt, en svona voru lögin og svona var vilji löggjafans.  Hvort löggjafinn hafi ekki áttað sig á því sem hann var að samþykja á sínum tima er svo allt annað mál.

[Vilhjálmur Þorsteinsson, 1.4.2009 kl. 11:45]

Þú fyrirgefur, Marinó, en mér finnst hvað rekast á annars horn í því sem þú ert að segja.  Þú tekur undir að ráðstöfunin hafi verið nauðsynleg en finnur henni samt allt til foráttu.  Athugaðu að það var enginn millivegur til hvað varðaði innlendar innstæður.  Annað hvort voru þær tryggðar að fullu eða ekki, millilausn var ekki fyrir hendi í dæminu.  Þú segir ekki fyrirtækjum Íslands að þau eigi allt í einu 3 milljónir inni á hlaupareikningnum, ekki 20 eða 120, það er einhver vinstrigrænn barnaskapur.

Annað atriði í þessu sem hafa þarf í huga að það var enginn tími til að fara í flækjur.  Innan örfárra sólarhringa (< 4 máltíða) hefði verið búið að ráðast inn í birgðageymslur og brenna Alþingishúsið.

[Marinó G. Njálsson, 1.4.2009 kl. 13:06]

Vilhjálmur, ég næ ekki hvað þú skilur ekki hjá mér.  Ég er eingöngu að tala um jafnræði sparnaðarforma.  Svo ég endurtaki enn einu sinni það sem ég skrifaði hvér fyrir ofan: 

Annars snýst þetta mál ekki um að ekki hafi átt að tryggja innistæðurnar.  Það snýst um að tryggja eigi ALLAN sparnað á sama hátt.

Staðreyndin var sú að innistæðurnar voru EKKI tryggðar umfram EUR 20.887 og þeim leikreglum var breytt út í miðri á.   Ég skil vel að það hefði farið illa með fyrirtækjarekstur i landinu að tapa innistæðunum.  Það er verið að fara MJÖG ILLA með heimilin í landinu, vegna þess að sparnaður fólks í húseignum þeirra er að brenna upp. 

Það sleppa fái heilir frá svona áfalli.  Spurningin er að finna lausn sem jafnar áhrifin út, þannig að allir fái nokkra lausn sinna mála.  Það er nokkuð sem tveimur ríkisstjórnum hefur gjörsamlega misheppnast að gera. 

[Vilhjálmur Þorsteinsson, 1.4.2009 kl. 21:26]

OK, mér sýnist þú vera að samþykkja að rétt hafi verið að tryggja allar innlendar innistæður.  Annars nenni ég ekki að þrefa lengi um þetta, ég er ósammála ýmsum af þínum forsendum en það væri að æra óstöðugan að fara frekar út í það hér.

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 2.4.2009 kl. 00:11]

Vilhjálmur...auðvitað (er alltaf að kenna þig við föður þinn) biðst afsökunnar á nafnavíxli?

En ég skil þetta ekki nógu vel, en er að reyna...

[Páll A. Þorgeirsson (IP-tala skráð) 2.4.2009 kl. 14:45]

Sæll aftur Vilhjálmur Þorsteinsson

Vilhjálmur: ég heiti reyndar Páll "A." Þorgeirsson     ....en ef þér finnst hitt fallegra þá er það mér að meinalausu

[Kalli (IP-tala skráð) 5.4.2009 kl. 22:23]

Takk fyrir glærusýninguna.

Ég er fullkomnlega sammála þínum málflutningi og rökum.